M.Bagheri
مدیر کل تالار
مدیریت کل تالار
مقدمه ای بر زبان برنامه نویسی Visual Basic 6
ویژوال بیسیک توسعه یافته زبان برنامهنویسی بیسیک میباشد. بیسیک توسط پروفسور جان کمنسی و توماس کرتز از کالج دارتموث برای نوشتن برنامههای ساده ایجاد شد. طراحی آن از اواسط دهه ۱۹۶۰ آغاز گردید.
ویژوال بیسیک تا نسخه ۳ به صورت ۱۶ بیتی بود. از نسخه ۵ به بعد فقط ویرایش ۳۲ بیتی آن ارائه شد. (نسخه ۴ هم به صورت ۱۶ بیتی و هم به صورت ۳۲ بیتی عرضه شده بود.)
ویژوال بیسیک از نسخه ۶ به بعد بر پایه چارچوب داتنت (NET.) ارائه شد.
اگر چه با ظهور ویژوال بیسیک دات نت اکثر برنامهنویسان ویژوال بیسیک ۶ به آن گرویدند، ولی نسخه ۶ همچنان طرفداران ویژه خود را دارد.
ویژوال بیسیک برای توسعه سریع نرمافزار (RAD یا Rapid Application Development) بر پایه رابط گرافیگی کاربر (GUI یا Graphical User Interface) توسعه داده شد. دسترسی آسان و سریع به پایگاه دادهها با استفاده از DAO ،RDO یا ADO و ایجاد کنترلهای اکتیو ایکس از جمله مواردی هستند که این زبان را برای RAD مناسب کردهاند.
برنامهنویسی در ویژوال بیسیک به صورت رخدادگرا و شئ گرا میباشد.
در برنامهنویسی تجاری، ویژوال بیسیک جز محبوبترینها است. بنابه آماری که در سال ۲۰۰۳ منتشر شد، ۵۳٪ از برنامههای تجاری با استفاده از این زبان تولید شدهاند.visual Basic (که زين پس آن را VB خواهيم خواند) از زبانهای برنامه نويسی تحت Windows می باشد که برای کدنويسی از دستورات زبان Basic سود می برد.
VB (مانند تمام زبانهای برنامه نويسی تحت ويندوز) با استفاده از تمام امکانات زيبای ويندوز (که باعث فراگيرشدن اين سيستم عامل زيبا و توانمند در ميان کاربران شده است)، طراحی محيطی زيبا و قدرتمند را برای پروژه مورد نظر، بسيار ساده می نمايد.
در حال حاضر، به جرأت می توان گفت که يکی از انتخاب های اصلي برنامه نويسان حرفه ای در سطح جهان برای تهيه پروژه های با قابليت های ويژه، VB می باشد، خصوصاً از VB6 که مايکروسافت عملاً با افزودن توانايی های متنوع بسيار به VB، حتی حاضر شد از ديگر زبانهای معروف تحت ويندوز خود مانند Visual C++و Visual Foxpro بگذرد و سعی در هدايت تمام برنامه نويسان به سوی VB داشته باشد.
در حال حاضر که به تهيه اين قسمت همت گماردم، نسخه آزمايشی VB.net در بازار وجود دارد ولی عموماً برنامه نويسان ازVB6 استفاده می کنند و لذا ما نيز اين نسخه ازVB را برای آموزش انتخاب می کنيم، هر چند تمام خوانندگان عزيز می دانند که عموماً با فراگيری يک نسخه از يک برنامه، فراگيری نسخه های بعدی آن کار چندان دشواری نخواهد بود.
خوانندگان عزيز توجه داشته باشند که برای فراگيری VB، آشنايی با ويندوز و Basic لازم است. همچنين بهتر است در هنگام مطالعه، VB باز باشد و مطالب را در همان لحظه کار کنند.
هنگامی که VB اجرا می شود، توسط پنجره ای نوع پروژه ای که می خواهيد طراحی کنيد از شما خواسته می شود.
همان طور که ملاحظه می فرماييد، انواع مختلفی از پروژه ها در اين پنجره وجود دارد که در ادامه به برخی از آنها خواهيم پرداخت، ولی فعلاً نوع استاندارد پروژه های VB يعنی نوع Standard EXE را انتخاب و آن را باز(Open) می کنيم. اين نوع پروژه (که غالب پروژه ها را در بر می گيرد) برای تهيه برنامه های کاربردی(Applications) مورد استفاده قرار می گيرد.
پس از باز کردن پروژه Standard Exe ، پنجره اصلی VB برای اين نوع پروژه باز می شود:
اين پنجره، علاوه بر آنچه عموماً در پنجره های ويندوز می بينيم (مانند Title Bar وMenu Bar)، شامل چند بخش بسيار مهم می باشد:
1- يک فرم(Form) خالی با عنوان (Caption)برابر Form1 وجود دارد. اين همان فرمی است که بلافاصله پس از اجرا (Run) شدن برنامه، روی صفحه نمايش، قرار می گيرد (اين پيش فرض قابل تغيير است).
2- نوار ابزار Standard Buttons که دکمه هايی با کاربرد معمولاً بيشتر را شامل می شود. تعدادی از اين دکمه ها را در ويندوز می شناسيد (مانند Copy, Paste, Undo, Redo, Open وSave) و برخی ديگر را در ادامه خواهيم ديد.
3- پنجره ای سمت چپ تصوير ديده می شود. اين پنجره شامل برخی از کاربردي ترين کنترلهای قابل ديدن (VCL) می باشد. در ادامه با VCLها آشنا خواهيم شد و از آنها بسيار بهره خواهيم برد. به اين پنجره Tool Bar (جعبه ابزار) گفته می شود.
4- در سمت راست تصوير سه پنجره ديگر ديده می شود. در بالا، پنجره پروژه (Project)، سپس پنجره مشخصات(Properties) و در پايين، پنجرهForm Layout قرار دارد. پنجرهProject شامل نام تمام اجزای پروژه مانند فرمها، ماژولها Moduls،Activex ها و ... می باشد. مثلاً اگر در پروژه ای چند فرم وجود داشته باشد و بخواهيم به فرم ديگری برويم، کافی است نام آن را در اين پنجره دابل کليک نماييم. پنجره Properties، برخی از مشخصه(Property) های مربوط به VCL ای که انتخاب شده (Select) باشد را نمايش می دهد که می توان آنها را در هنگام طراحی(Design Time) تغيير داد (ساير مشخصه ها بايد در هنگام اجرا(Run Time) تنظيم شوند.) در پنجرهForm Layout نيز می توان مکان قرار گيری Form هنگام اجرای برنامه(Run Time) بر روی صفحه نمايش را تعيين کرد (همچنين اين کار را توسط کدنويسي نيز می توان انجام داد و عموماً همين روش هم توصيه می شود و لذا عموماً حتی می توان اين پنجره را به کل بست).
در اين بخش با شمای کلی VB آشنا شديم، در ادامه درباره VCL ها و نحوه کدنويسي برای آنها مطالب مفيدی خواهيم آموخت.
مفاهیم بنیادی در VB، شئ (Object) های بسياری وجود دارد مانند فرمها، دکمه ها، برچسب ها، تصاوير و همانطور که می دانيم هر شئ(Object) دارای يک سری مشخصات(Properties) می باشد. به عنوان مثال اگر يک اتومبيل را به عنوان يک شئ در نظر بگيريم، اين اتومبيل دارای مشخصاتي چون رنگ خاص، وزن خاص، طول و عرض و ارتفاع خاص، ميزان خاص مصرف بنزين و ... می باشد که در تمايز دو اتومبيل از هم، همين مشخصات هستند که به ما کمک می کنند.
درVB نيز هر Object دارای يک تعداد مشخصه (Property) می باشد. به عنوان مثال يک دکمه(Button) دارای مشخصاتی چون عرض(Width) و ارتفاع(Height) خاص و يا يک عنوان(Caption) خاص و ... می باشد.
برخی شئ(object) ها در VB، فقط در کدنويسي قابل دسترسی هستند(مانند شئADODB که در آينده با آن آشنا خواهيد شد) اما برخی ديگر علاوه بر زمان کدنويسي، در زمان طراحی (Design) نيز می توان آنها را بر روی فرمها و در جای دلخواه قرار داد و آنها را تنظيم (Set) نمود. به اشياء نوع اخير، کنترل (Control) گفته می شود.
کنترل ها خود دو گونه اند، برخی علاوه بر زمان طراحی (Design) در زمان اجرا (Run Time) نيز ديده می شوند، به اين نوع کنترل در اصطلاحVisual Control VCL گفته می شود که بيشترين انواع کنترلها را در بر می گيرند (مانند دکمه ها، جدولها، برچسبها و بسياری ديگر که در ادامه خواهند آمد) اما برخی ديگر از کنترل ها فقط در هنگام طراحی (Design) ديده می شوند و در هنگام اجرا تنها عمل خاصی انجام می دهند و خود ديده نمی شوند (مانند کنترلTimer )، به اين نوع کنترلها، Non-Visual Control گفته می شود. بايد توجه داشته باشيدکه کنترلهایNon-Visual، ذاتاً در Run Time ديده نمی شوند ولی ممکن است بنابر نيازی و در زمانی خاص از اجرا، خودمان برای يک يا چند VCL نيز مقدار مشخصه Visual آنها را برابرFalse قرار دهيم که مسلماً در اين حالت با وجود اينکه در آن زمان، اين کنترلها ديده نمی شوند ولی VCL بودن آنها تغييری نکرده است.
کنترل ها (اعم از VCL ها و غير آن) معمولاً دارای تعدادی Event می باشند. Event ، رويداد يا رخدادی است که توسط کاربر و معمولاً با استفاده از ماوس يا صفحه کليد برای يک کنترل خاص روی می دهد.مثلاً يک کنترل ممکن است دارای رويداد Event Click باشدکه اين نوع رويداد زمانی که کاربر در هنگام اجرای برنامه (Run Time) بر روی آن کنترل خاص کليک نمايد رخ می دهد.برخی Event های معمول ديگر برای کنترلها عبارتند از: DoubleClick (زمانی که بر روی آن کنترل دابل کليک شود) ، MouseMove (زمانی که نشانگر ماوس بر روی آن کنترل قرار دارد) ، KeyPress (زمانی که کليدی از صفحه کليد زده شد) ، KeyDown (زمانی که کليدی از صفحه کليد پايين بود) ، KeyUp (زمانی که کليد زده شده برداشته شد) ، MouseDown ، MouseUp و ... که در ادامه با آنها بيشتر آشنا خواهيم شد.
برای هر Event (رويداد) می توان يک Event Procedure داشت. Event Procedure پاسخی است که يک کنترل زمانی که يک Event رخ می دهد، از خود نشان می دهد. در واقع Event قطعه برنامه ای است که زمانی که بر روی يک کنترل، يک Event رخ می دهد، به طور اتوماتيک اجرا می شود.
کنترلها معمولاً علاوه بر يک سری مشخصات (Properties) و يک سری رويداد (Event) ، دارای تعدادی نيز متد (Method) می باشد. متدها عملياتهای تعريف شده ای هستند که توسط آنها يک عمل خاص بر روی کنترلها انجام می شود.
توجه داريم که تفاوت متدها و Event Procedure ها در اين است که متدها توسط VB ، شناخته شده اند و عملشان هميشه ثابت است، اما Event Procedure ها توسط برنامه نويس و به دلخواه او تهيه می شود، بنابراين Method های مشابه بر روی کنترلهای متفاوت، پاسخ مشابهی دارد ولی ممکن است Event های مشابه بر روی کنترلهای متفاوت با توجه به Event Procedure های مخصوص هر يک، متفاوت باشد (مثلاً رويداد Click برای يک کنترل، کاری انجام دهد و برای کنترلی ديگر، کاری ديگر).
نکته ديگری که بايد به آن توجه داشت اينست که Procedure ها به طور مستقيم اجرا نمی شوند بلکه فقط زمانی که نامشان فراخوانی شود اجرا می شوند. بنابراين مثلاً در مورد Event Procedure ها بايد بدانيم که با اينکه کد مربوط به آنها نوشته شده است ولی تا وقتی که آن Event خاص (که باعث فرا خوانی Event Procedure مربوط می شود) روی ندهد، اين کدها اجرا نخواهند شد.
ویژوال بیسیک توسعه یافته زبان برنامهنویسی بیسیک میباشد. بیسیک توسط پروفسور جان کمنسی و توماس کرتز از کالج دارتموث برای نوشتن برنامههای ساده ایجاد شد. طراحی آن از اواسط دهه ۱۹۶۰ آغاز گردید.
ویژوال بیسیک تا نسخه ۳ به صورت ۱۶ بیتی بود. از نسخه ۵ به بعد فقط ویرایش ۳۲ بیتی آن ارائه شد. (نسخه ۴ هم به صورت ۱۶ بیتی و هم به صورت ۳۲ بیتی عرضه شده بود.)
ویژوال بیسیک از نسخه ۶ به بعد بر پایه چارچوب داتنت (NET.) ارائه شد.
اگر چه با ظهور ویژوال بیسیک دات نت اکثر برنامهنویسان ویژوال بیسیک ۶ به آن گرویدند، ولی نسخه ۶ همچنان طرفداران ویژه خود را دارد.
ویژوال بیسیک برای توسعه سریع نرمافزار (RAD یا Rapid Application Development) بر پایه رابط گرافیگی کاربر (GUI یا Graphical User Interface) توسعه داده شد. دسترسی آسان و سریع به پایگاه دادهها با استفاده از DAO ،RDO یا ADO و ایجاد کنترلهای اکتیو ایکس از جمله مواردی هستند که این زبان را برای RAD مناسب کردهاند.
برنامهنویسی در ویژوال بیسیک به صورت رخدادگرا و شئ گرا میباشد.
در برنامهنویسی تجاری، ویژوال بیسیک جز محبوبترینها است. بنابه آماری که در سال ۲۰۰۳ منتشر شد، ۵۳٪ از برنامههای تجاری با استفاده از این زبان تولید شدهاند.visual Basic (که زين پس آن را VB خواهيم خواند) از زبانهای برنامه نويسی تحت Windows می باشد که برای کدنويسی از دستورات زبان Basic سود می برد.
VB (مانند تمام زبانهای برنامه نويسی تحت ويندوز) با استفاده از تمام امکانات زيبای ويندوز (که باعث فراگيرشدن اين سيستم عامل زيبا و توانمند در ميان کاربران شده است)، طراحی محيطی زيبا و قدرتمند را برای پروژه مورد نظر، بسيار ساده می نمايد.
در حال حاضر، به جرأت می توان گفت که يکی از انتخاب های اصلي برنامه نويسان حرفه ای در سطح جهان برای تهيه پروژه های با قابليت های ويژه، VB می باشد، خصوصاً از VB6 که مايکروسافت عملاً با افزودن توانايی های متنوع بسيار به VB، حتی حاضر شد از ديگر زبانهای معروف تحت ويندوز خود مانند Visual C++و Visual Foxpro بگذرد و سعی در هدايت تمام برنامه نويسان به سوی VB داشته باشد.
در حال حاضر که به تهيه اين قسمت همت گماردم، نسخه آزمايشی VB.net در بازار وجود دارد ولی عموماً برنامه نويسان ازVB6 استفاده می کنند و لذا ما نيز اين نسخه ازVB را برای آموزش انتخاب می کنيم، هر چند تمام خوانندگان عزيز می دانند که عموماً با فراگيری يک نسخه از يک برنامه، فراگيری نسخه های بعدی آن کار چندان دشواری نخواهد بود.
خوانندگان عزيز توجه داشته باشند که برای فراگيری VB، آشنايی با ويندوز و Basic لازم است. همچنين بهتر است در هنگام مطالعه، VB باز باشد و مطالب را در همان لحظه کار کنند.
هنگامی که VB اجرا می شود، توسط پنجره ای نوع پروژه ای که می خواهيد طراحی کنيد از شما خواسته می شود.
همان طور که ملاحظه می فرماييد، انواع مختلفی از پروژه ها در اين پنجره وجود دارد که در ادامه به برخی از آنها خواهيم پرداخت، ولی فعلاً نوع استاندارد پروژه های VB يعنی نوع Standard EXE را انتخاب و آن را باز(Open) می کنيم. اين نوع پروژه (که غالب پروژه ها را در بر می گيرد) برای تهيه برنامه های کاربردی(Applications) مورد استفاده قرار می گيرد.
پس از باز کردن پروژه Standard Exe ، پنجره اصلی VB برای اين نوع پروژه باز می شود:
اين پنجره، علاوه بر آنچه عموماً در پنجره های ويندوز می بينيم (مانند Title Bar وMenu Bar)، شامل چند بخش بسيار مهم می باشد:
1- يک فرم(Form) خالی با عنوان (Caption)برابر Form1 وجود دارد. اين همان فرمی است که بلافاصله پس از اجرا (Run) شدن برنامه، روی صفحه نمايش، قرار می گيرد (اين پيش فرض قابل تغيير است).
2- نوار ابزار Standard Buttons که دکمه هايی با کاربرد معمولاً بيشتر را شامل می شود. تعدادی از اين دکمه ها را در ويندوز می شناسيد (مانند Copy, Paste, Undo, Redo, Open وSave) و برخی ديگر را در ادامه خواهيم ديد.
3- پنجره ای سمت چپ تصوير ديده می شود. اين پنجره شامل برخی از کاربردي ترين کنترلهای قابل ديدن (VCL) می باشد. در ادامه با VCLها آشنا خواهيم شد و از آنها بسيار بهره خواهيم برد. به اين پنجره Tool Bar (جعبه ابزار) گفته می شود.
4- در سمت راست تصوير سه پنجره ديگر ديده می شود. در بالا، پنجره پروژه (Project)، سپس پنجره مشخصات(Properties) و در پايين، پنجرهForm Layout قرار دارد. پنجرهProject شامل نام تمام اجزای پروژه مانند فرمها، ماژولها Moduls،Activex ها و ... می باشد. مثلاً اگر در پروژه ای چند فرم وجود داشته باشد و بخواهيم به فرم ديگری برويم، کافی است نام آن را در اين پنجره دابل کليک نماييم. پنجره Properties، برخی از مشخصه(Property) های مربوط به VCL ای که انتخاب شده (Select) باشد را نمايش می دهد که می توان آنها را در هنگام طراحی(Design Time) تغيير داد (ساير مشخصه ها بايد در هنگام اجرا(Run Time) تنظيم شوند.) در پنجرهForm Layout نيز می توان مکان قرار گيری Form هنگام اجرای برنامه(Run Time) بر روی صفحه نمايش را تعيين کرد (همچنين اين کار را توسط کدنويسي نيز می توان انجام داد و عموماً همين روش هم توصيه می شود و لذا عموماً حتی می توان اين پنجره را به کل بست).
در اين بخش با شمای کلی VB آشنا شديم، در ادامه درباره VCL ها و نحوه کدنويسي برای آنها مطالب مفيدی خواهيم آموخت.
مفاهیم بنیادی در VB، شئ (Object) های بسياری وجود دارد مانند فرمها، دکمه ها، برچسب ها، تصاوير و همانطور که می دانيم هر شئ(Object) دارای يک سری مشخصات(Properties) می باشد. به عنوان مثال اگر يک اتومبيل را به عنوان يک شئ در نظر بگيريم، اين اتومبيل دارای مشخصاتي چون رنگ خاص، وزن خاص، طول و عرض و ارتفاع خاص، ميزان خاص مصرف بنزين و ... می باشد که در تمايز دو اتومبيل از هم، همين مشخصات هستند که به ما کمک می کنند.
درVB نيز هر Object دارای يک تعداد مشخصه (Property) می باشد. به عنوان مثال يک دکمه(Button) دارای مشخصاتی چون عرض(Width) و ارتفاع(Height) خاص و يا يک عنوان(Caption) خاص و ... می باشد.
برخی شئ(object) ها در VB، فقط در کدنويسي قابل دسترسی هستند(مانند شئADODB که در آينده با آن آشنا خواهيد شد) اما برخی ديگر علاوه بر زمان کدنويسي، در زمان طراحی (Design) نيز می توان آنها را بر روی فرمها و در جای دلخواه قرار داد و آنها را تنظيم (Set) نمود. به اشياء نوع اخير، کنترل (Control) گفته می شود.
کنترل ها خود دو گونه اند، برخی علاوه بر زمان طراحی (Design) در زمان اجرا (Run Time) نيز ديده می شوند، به اين نوع کنترل در اصطلاحVisual Control VCL گفته می شود که بيشترين انواع کنترلها را در بر می گيرند (مانند دکمه ها، جدولها، برچسبها و بسياری ديگر که در ادامه خواهند آمد) اما برخی ديگر از کنترل ها فقط در هنگام طراحی (Design) ديده می شوند و در هنگام اجرا تنها عمل خاصی انجام می دهند و خود ديده نمی شوند (مانند کنترلTimer )، به اين نوع کنترلها، Non-Visual Control گفته می شود. بايد توجه داشته باشيدکه کنترلهایNon-Visual، ذاتاً در Run Time ديده نمی شوند ولی ممکن است بنابر نيازی و در زمانی خاص از اجرا، خودمان برای يک يا چند VCL نيز مقدار مشخصه Visual آنها را برابرFalse قرار دهيم که مسلماً در اين حالت با وجود اينکه در آن زمان، اين کنترلها ديده نمی شوند ولی VCL بودن آنها تغييری نکرده است.
کنترل ها (اعم از VCL ها و غير آن) معمولاً دارای تعدادی Event می باشند. Event ، رويداد يا رخدادی است که توسط کاربر و معمولاً با استفاده از ماوس يا صفحه کليد برای يک کنترل خاص روی می دهد.مثلاً يک کنترل ممکن است دارای رويداد Event Click باشدکه اين نوع رويداد زمانی که کاربر در هنگام اجرای برنامه (Run Time) بر روی آن کنترل خاص کليک نمايد رخ می دهد.برخی Event های معمول ديگر برای کنترلها عبارتند از: DoubleClick (زمانی که بر روی آن کنترل دابل کليک شود) ، MouseMove (زمانی که نشانگر ماوس بر روی آن کنترل قرار دارد) ، KeyPress (زمانی که کليدی از صفحه کليد زده شد) ، KeyDown (زمانی که کليدی از صفحه کليد پايين بود) ، KeyUp (زمانی که کليد زده شده برداشته شد) ، MouseDown ، MouseUp و ... که در ادامه با آنها بيشتر آشنا خواهيم شد.
برای هر Event (رويداد) می توان يک Event Procedure داشت. Event Procedure پاسخی است که يک کنترل زمانی که يک Event رخ می دهد، از خود نشان می دهد. در واقع Event قطعه برنامه ای است که زمانی که بر روی يک کنترل، يک Event رخ می دهد، به طور اتوماتيک اجرا می شود.
کنترلها معمولاً علاوه بر يک سری مشخصات (Properties) و يک سری رويداد (Event) ، دارای تعدادی نيز متد (Method) می باشد. متدها عملياتهای تعريف شده ای هستند که توسط آنها يک عمل خاص بر روی کنترلها انجام می شود.
توجه داريم که تفاوت متدها و Event Procedure ها در اين است که متدها توسط VB ، شناخته شده اند و عملشان هميشه ثابت است، اما Event Procedure ها توسط برنامه نويس و به دلخواه او تهيه می شود، بنابراين Method های مشابه بر روی کنترلهای متفاوت، پاسخ مشابهی دارد ولی ممکن است Event های مشابه بر روی کنترلهای متفاوت با توجه به Event Procedure های مخصوص هر يک، متفاوت باشد (مثلاً رويداد Click برای يک کنترل، کاری انجام دهد و برای کنترلی ديگر، کاری ديگر).
نکته ديگری که بايد به آن توجه داشت اينست که Procedure ها به طور مستقيم اجرا نمی شوند بلکه فقط زمانی که نامشان فراخوانی شود اجرا می شوند. بنابراين مثلاً در مورد Event Procedure ها بايد بدانيم که با اينکه کد مربوط به آنها نوشته شده است ولی تا وقتی که آن Event خاص (که باعث فرا خوانی Event Procedure مربوط می شود) روی ندهد، اين کدها اجرا نخواهند شد.