Night Spirit
گنده تالار !
مدیر ارشد تالار
اختلال کمبود توجه-بیش فعالی (attention deficit/hyperactivity disorder) یک الگوی ثابت بی توجهی و بیش فعالی است ، که فراوانتر و شدیدتر از آنچه تیپیک کودکان با سطح رشد مشابه است می باشد .به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز، بعضی از علائم باید قبل از ۷ سالگی ظاهر شوند ، هرچند تشخیص بعضی از کودکان سالها پس از آنکه علائم آشکار بوده است گذاشته می شود .
برای برآورده شدن ملاکهای تشخیصی ADHD ، تخریب ناشی از بی توجهی و/ یا بیش فعالی – تکانشگری باید حداقل در دو زمینه وجود داشته و با کارکرد مناسب اجتماعی ،آموزشی و فعالیت های خارج از مدرسه تداخل نماید .
این اختلال نباید در جریان اختلال فراگیر رشد ، اسکیزوفرنی، یا یک اختلال پسیکوتیک دیگر روی دهد و اختلال روانی دیگری توجیه بهتری برای آن نباشد .
اختلال بیش فعالی / کمبود توجه سالها در منابع علمی تحت اصطلاحات مختلف مشخص شده است .
در اوائل دهه ۱۹۰۰ کودکان تکانشگر ،مهار گسسته و بیش فعال – که بسیاری از آنان دچار آسیب های عصبی ناشی از آنسفالیت بودند – زیر عنوان سندرم بیش فعال طبقه بندی شدند .
در دهه ۱۹۶۰ گروه ناهمگونی از کودکان مبتلا به ناهماهنگی حرکتی ، ناتوانایی های یادگیری ، و بی ثباتی هیجانی بدون آسیب عصبی خاص مبتلا به حداقل آسیب مغزی توصیف شدند . از آن زمان به بعد فرضیه هایی برای توضیح ریشه این اختلال مطرح شده اند، نظیر اختلال با مبنای ژنتیکی که نشان دهنده سطح نابهنجار برانگیختگی و توانایی کم برای تعدیل هیجان ها است . این نظریه ابتدا با مشاهده تأثیر داروهای محرک در ایجاد توجه پایدار و بهبود بخشیدن توانایی کودک برای تمرکز بر تکلیفی معین مورد حمایت قرار گرفت .
در حال حاضر ، هیچ عاما واحدی مسئول بروز اختلال شناخته نمی شود ، هرچند متغیرهای محیطی بسیاری در آن سهیم بوده و بسیاری از ویژگی های بالینی قابل انتظار باآن مرتبط می باشد .
همه گیر شناسی
گزارش های میزان بروز ADHD در ایالت متحده بین ۲ تا ۲۰ درصد دانش مدارس ابتدایی متفاوت بوده است . معهذا، رقم محتاطانه حدود ۳ تا ۷ درصد کودکان مدارس ابتدایی در مرحله پیش از بلوغ است .
در بریتانیای کبیر این رقم پایین تر و کمتر از ۱ درصد است، میزان بروز در پسرها بیشتر از دخترها با نسبتی بین ۲ بر۱ تا ۹ بر۱ است . این اختلال در پسربچه های اول خانواده شایع تر است .
خواهران و برادران افراد مبتلا به ADHD با احتمال بیشتر ابتلاء به این اختلال و اختلالات دیگری نظیر اختلالت رفتار گسلنده ، اختلالات اضطرابی و اختلالات افسردگی روبرو هستند ، خواهر وبرادرهای کودکان ADHD همچنین احتمال بیشتری هست که در آزمون های پیشرفت تحصیلی نمرات پایین آورده و قرائن شکست تحصیلی نشان دهند.
والدین کودکان مبتلا به ADHD میزان بالاتری از هیپرکینزی ، سوسیوپاتی ، الکلیسم ، و هیستری نشان می دهند. هرچند شروع اختلال حدود ۳ سالگی است ، تشخیص معمولاً تا زمانی که بچه وارد کودکستان یا مدرسه ابتدایی نشده و اطلاعاتی از معلم کودک در مورد مقایسه توجه و تکانشگری او با همتاهای همسن اخذ نشده است ، گذاشته نمی شود .
سبب شناسی
علل اختلالات بیش فعالی / کمبود توجه معلوم نیست . اکثر کودکان مبتلا به ADHD قرائن آسیب آشکار ساختمانی در سلسله اعصاب مرکزی(CNS) نشان نمی دهند . برعکس ،اکثر کودکان واجد اختلالات عصبی شناخته شده ناشی از صدمات سر نقص توجه و بیش فعالی نشان نمی دهند .
علیرغم فقدان اساس نوروفیزیولوژیکی و نوروشیمیایی خاص برای این اختلال ، رابطه ای قابل انتظار بین آن و انواعی از اختلالات دیگر که بر عملکرد متغیر تأثیر می گذارند ، نظیر اختلالات یادگیری ، وجود دارد.
عوامل سهیم مطرح شده برای ADHD مشتملند بر مواجهه با سموم در دوره قبل از تولد، زود رسی ، و صدمه مکانیکی قبل از تولد به سلسله اعصاب جنین .
مواد مکمل خوراکی ، رنگها ، ثابت نگهدارنده ها ، و قند نیز به عنوان عوامل احتمالی رفتار بیش فعال مطرح شده اند . قرائن علمی سببیت این عوامل را در ختلال بیش فعالی / کمبود توجه تأیید نکردهاند .
عوامل ژنتیک :
قرائن برای اساس ژنتیک اختلال بیش فعالی / کمبود توجه مشتمل است بر میزان تطابق بالاتر در دوقلوهای یک تخمکی نسبت به دوقلوهای دو تخمکی . همچنین همشیرهای کوکان بیش فعال دوبار بیشتر از جمعیت کلی در خطر ابتلا به این اختلال قرار دارند . یکی از خواهر و برادرها ممکن است عمداً بیش فعالی و دیگران عمداً بی توجهی نشان دهند .
والدین بیولوژیک کودکان مبتلا به این اختلال بیشتر با احتمال ابتلاء به ADHD مواجه هستند تا والدین پذیرنده . وقتی ADHD در کودکی با اختلال سلوک همراه باشد ، اختلالات مصرف الکل و اختلال شخصیت ضداجتماعی در پدر و مکادر او شایع تر از جمعیت کلی است .
عوامل مربوط به رشد :
قرائنی وجود دارد که رویارویی مادر به عفونت های فصل زمستان ، در سه ماهه اول حاملگی ممکن است نقشی در ظهور علائم ADHD در بعضی از کودکان آسیب پذیر داشته باشد .
آسیب مغزی :
از دیر باز تصور می شد که برخی از کودکان مبتلا به ADHD ضمن دوره جنینی یا پری ناتال متحمل آسیب جزئی و نامحسوس مغزی شده اند . آسیب مغزی فرضی ممکن است حاصل عوامل مخرب عروقی ، سمی ، متابولیک ، مکانیکی یا فیزیکی در اوائل دوران شیرخوارگی در نتیجه عفونت ، التهاب یا ضربه باشد . نشانه های عصبی غیرموضعی در این کودکان نسبت به جمعیت کلی بیشتر شایع است .
عوامل روانی – اجتماعی :
کودکان مقیم موسسات معمولاً بیش فعال بوده و میدان توجه محدودتری دارند . این علائم از محرومیت هیجانی طولانی ناشی شده و با رفع عوامل محرومیتی ، مثل انتقال به خانه والدین رضاعی و پذیرفته شدن به عنوان فرزند از بین می روند. حوادث استرس آمیز ، اختلال در تعادل خانوادگی ، یا سایر عوامل اضطراب انگیز در شروع و دوام این اختلال سهیم هستند .
عوامل زمینه ساز ممکن است مشتمل باشد بر مزاج کودک ، عوامل ژنتیک – خانوادگی و توقعات جامعه برای رعایت رفتار یا عملکرد معمول و پذیرفته شده ، وضع اجتماعی – اقتصادی به نظر نمی رسد که عامل زمینه ساز بوده باشد .
تشخیص
نشانه اساسی بیش فعالی باید پزشک را به احتمال وجود ADHD آگاه سازد . سابقه مفصل پره ناتال و الگوهای رشد اوئل کودکی به علاوه مشاهده مستقیم معمولاً وجود فعالیت حرکتی مفرط را نشان می دهد .
بیش فعالی ممکن است در بعضی موقعیت ها (مثلاً در مدرسه) مشاهده شده و در موقعیت های دیگر(مثلاً موقع تماشای تلویزیون) دیده نشود ، و ممکن است در موقعیت های ساخت یافته کمتر آشکار شده و در موقعیت های ساخت نایافته بارزتر باشد .
معهذا این بیش فعالیت نباید به یک تظاهر کوتاه و منفرد و موقتی رفتار در شرایط استرس آمیز محدود باشد و بایستی مدتی طولانی دوام بیاورد .
طبق DSM-IV-TR علائم باید اقلاً در دو زمینه (مثلاً مدرسه و خانه ) وجود داشته باشند تا ملاکهای تشخیص اختلال بیش فعالی / کمبود توجه برآورده شود .
ملاک های تشخیصی DSM-IV-TR برای اختلال بیش فعالی / کمبود توجه
A- وجود (۱) یا (۲)
(۱)بی توجهی :شش مورد (یا بیشتر)از علائم بی توجهی زیر حداقل به مدت شش ماه به درجاتی که غیرانطباقی و ناهماهنگ با سطح رشدی است دوام داشته است :
(a)غالباً از توجه کافی به جزئیات در می ماند یا در کار تحصیلی ،کار یا سایر فعالیتها اشتباهات ناشی از بی دقتی مرتکب می شود .
(b)غالباً از حفظ توجه برروی تکالیف یا فعالیتهای مربوط به بازی ها ناتوان است .
(c)غالباً به نظر می رسد وقتی مستقیماً با او صحبت می شود گوش نمی دهد .
(d) غالباً دستورالعملها را کامل اجرا نمی کند ،کار درسی ، وظایف و تکالیف محیط کار را تکمیل نمی کند (نه به دلیل رفتار مقابله ای یا نفهمیدن دستورات )
(e) غالباً در سازماندهی تکالیف و فعالیتها ناتوان است .
(f) از تکالیفی که نیازمند فعالیت ذهنی مستمر است اجتناب می کند ،نفرت دارد ، یا در اقدام به آن مردد است (مثل کار درسی در مدرسه یا تکالیف خانگی )
(g) غالباً اشیاء لازم برای انجام تکالیف و فعالیت ها را گم می کند ( مثل تکالیف درسی ، مداد، کتاب و وسایل آموزشی )
(h) محرکهای برونی غالباً حواسش را به آسانی پرت می کند .
(i) در فعالیت ها ی روزمره غالباً فراموشکار است .
(۲) بیش فعالی – تکانشگری ، شش مورد (یا بیشتر ) از علائم بیش فعالی – تکانشگری زیر حداقل به مدت شش ماه به درجاتی که غیر انطباقی و ناهماهنگ با سطح رشدی است دوام داشته باشد:
بیش فعالی
(a)غالبا دستها وپاهایش بیقرار است و روی صندلی وول می خورد.
(b)غالبا در کلاس یا جاهای دیگری که انتظار می رود شخص نشسته باقی بماند صندلی خود را ترک می کند.
(c)در جاهائی که مناسبتی ندارد می رود یا از در و دیوار بالا می رود( در نوجوانان و بزرگسالان ممکن است محدود به احساس ذهنی بیقراری باشد).
(d)غالبا در اشتغاال بی سر و صدا به فعالیتهای تفریحی وبازی ناتوان است.
(e)غالبا در حال حرکت است و به نظر می رسد “موتوری به حرکتش وا می دارد”
(f)غالبا زیاد حرف می زند.
تکاشگری
(g)غالبا قبل از اینکه سوال تمام شود جوابهائی می پراند.
(h) غالبا در انتظار کشیدن برای نوبت ناتوان است.
(i)غالبا حرف دیگران را قطع کرده یا مداخله می کند (مثلا خود را مکالمات یا بازیها داخل می کند).
B_برخی علائم بیش فعالانه ، تکانشی یا بی توجهی منجر به اختلال ، قبل از ۷ سالگی وجود داشته است.
c_تخریب کم و بیش ناشی از علائم در دو یا چند زمینه (مثل مدرسه یا کار و خانه ) وجود دارد.
D_باید قرائن آشکار تخریب قابل توجه بالینی در عملکرد اجتماعی ، شغلی یا تحصیلی وجود داشته باشد.
E_علائم منحصرا در جریان اختلال فراگیر رشد ، اسکیزوفرنی ، یا اختلالات پیسیکوتیک دیگر روی نداده و اختلال روانی دیگری (مثل اختلال خلقی ، اختلال اضطرابی ، اختلال تجزیه ای ، یا اختلال شخصیت) توضیح بهتری برای آن نیست.
بر حسب نوع کد گذاری نمائید:
اختلال ببش فعالی /کمبود توجه ، نوع مرکب: اگر در ۶ ماه گذشته ملاک A1وجود داشته اما A2 وجود نداشته است.
اختلال بیش فعالی / کمبود توجه ، عمدتا نوع بی توجه: اگر در ۶ ماه گذشته ملاک A1وجود داشته اما A2وجود نداشته است.
اختلال بیش فعالی / کمبود توجه ، نوع بیش فعال_تکانشگر : اگر در ۶ ماه گذشته ملاک A2وجود داشته اما A1وجود نداشته است.
یاد آوری کد گذاری: برای افرادی (به خصوص نوجوانان و بزرگسالان ) که علائم آن ها فعلا شامل ملاک های کامل نمی گردد عبارت ” بهبود موقت نسبی ” باید ذکر شود.
سایر خصوصیات مشخص کننده این اختلال عبارتند از محدودیت میدان توجه و حواس پرتی سریع . در مدرسه این کودکان قادر به انجام دستورالعمل ها نبوده و نیازمند توجه بیشتری از جانب معلمین هستند . در خانه ، خواسته های والدین خود را بطور کامل انجام نمی دهند .
این کودکان مستعد رفتار خلق هلساعه هستند ، بی ثباتی هیجانی نشان می دهند، و تحریک پذیر و انفجاری هستند .
کودکانی که بیش فعالی ویژگی عمده آنهاست بیشتر برای درمان ارجاع می شوند تا کودکانی که علائم اولیه آنها نقص توجه است . کودکانی که به نوع عمدتاً بیش فعال – تکانشگر ADHD تعلق دارند احتمال بیشتری هست که تشخیص ثابتی با گذشت زمان داشته باشند و نیز احتمال بیشتری هست که در مقایسه با کودکان مبتلا به نوع عمدتاً بی توجه ADHD به اختلال سلوک توأم مبتلا باشند .
اختلالات مربوط به خواندن ، ریاضیات ، زبان و هماهنگی ممکن است همراه با اختلالات کمبود توجه مشاهده شود ، سابقه اهمیت خاصی دارد ،چون ممکن است برگه هایی از عوامل قبل از تولد (از جمله ژنتیک )هنگام تولد، و پس از تولد که احتمالاً در ساختمان یا کارکرد سلسله اعصاب مرکزی تأثیر گذاشته اند به دست دهد .
سرعت رشد و انحرافات مربوط به رشد و واکنش های والدین به اختلالات رفتاری مهم و استرس آمیز باید مورد توجه قرار گیرد ، چون ممکن است به تعیین میزان سهم والدین در پیدایش بی کفایتی عملکرد کودکان ، یا نحوه واکنش آنها کمک نماید .
نحوه روابط با خواهر و برادرها ، همسالان و افراد بالغ و فعالیت های آزاد یا ساخت یافته ، سرنخ های تشخیصی باارزشی نسبت به وجود اختلال بیش فعالی / کمبود توجه و شناخت عوارض اختلال به دست می دهد . معاینه وضعیت روانی ممکن است افسردگی ثانوی خلق را نشان دهد ، حواس پرتی شدید ،تکرار یا درجازدن ، و طرز تفکر غیرانتزاعی و واقعی ممکن است وجود داشته باشد .
معاینه عصبی ممکن است ناپختگی یا نقص دیداری – حرکتی – درکی یا تفکیک شنیداری در غیاب نشانه های آشکار اختلالات حدت بینائی یا شنوائی نشان دهد . چنین کودکانی ممکن است مسائلی در هماهنگی حرکتی ، و کپیه کردن تصاویر متناسب با سن ، حرکات متناوب سریع ، تفکیک راست – چپ ، تسلط برابر دو دست ، عدم تقارن رفلکسی ، و انواعی از نشانه های عصبی غیرموضعی خفیف نشان دهند.
ویژگی های بالینی
شروع اختلال ممکن است در شیرخوارگی بوده باشد .چنین شیرخوارانی نسبت به محرک ها بسیار حساسند و تحت تأثیر سروصدا و نور ، تغییرات درجه حرارت ، یا سایر تغییرات محیطی دچار آشفتگی می گردند . گاهی نیز برعکس چنین کودکانی شل و بیحال هستند ، اکثر اوقات می خوابند ، و به نظر می رسد که در ماه اول زندگی رشد آهسته ای دارند .
هرچند در مورد این بچه های شیرخوار پرتحرک بودن ، کم خوابی و زیاد گریه کردن معمولتر است .
در مدرسه کودکان ADHD ممکن است به سرعت پاسخ به سوالات امتحانی را شروع کرده اما پس از جواب دادن یکی دو سئوال دست از فعالیت بردارند . ممکن است نتوانند منتظر نوبت خود شوند و بخواهند به جای هرکس دیگر جواب بدهند ، در خانه نیز خاموش کردن آنها برای چند لحظه ، بسیار دشوار است .
چنین کودکانی غالباً تحریک پذیری انفجارگونه نشان می دهند . اغلب از نظر هیجانی بی ثبات بوده و به آسانی گریه یا خنده سرمی دهند ، و خلق و عملکرد آنها نیز متغیر و غیرمنتظره است . مسائل هیجانی همزمان شایع است .
خصوصیاتی که بیش از همه مشاهده می شود ، به ترتیب شیوع عبارتند از : بیش فعالی ، اختلال حرکتی -ادراکی ، بی ثباتی هیجانی ، کمبود هماهنگی کلی ، اختلال توجه ( محدودیت میدان توجه ،حواس پرتی ، تکرار و درجازدن ، ناتوانی در تکمیل کارها ، بی توجهی ، ضعف تمرکز ) ، رفتار خلق الساعه ( اقدام قبل از اندیشیدن ، تغییرات ناگهانی فعالیت ، فقدان سازمان ، بیقراری و ازجاپریدن در کلاس درس) اختلالات حافظه و تفکر ، ناتوانی خاص یادگیری ، اختلالات تکلم و شنوایی ، نشانه های عصبی مبهم و بی نظمی های الکتروآنسفالوگرافیک .
مسائل تحصیلی هم از نظر یادگیری و هم رفتاری ، شایع هستند . این مسائل گاهی از اختلالات خاص یادگیری یا زبان که مربوط به رشد هستند ، یا از حواس پرتی کودک و توجه نوساندار او که موجب کندی کسب ، ذخیره سازی ، و ابراز معلومات می گردد ناشی می شوند .
این مسائل بخصوص هنگام ارزیابی شدت یا آزمون های گروهی ، به اختلالات خاص یادگیری شباهت دارند . واکنش نامطلوب کارکنان مدرسه به رفتار مشخص این سندرم و پایین بودن احترام به نفس به علت احساس بی کفایتی ، ممک است با اشارات ناخوشایند همسالان همراه شده و مدرسه را جای شکستی ناخوشایند برای این کودکان سازد . این امر ممکن است موجب کنش نمائی ، رفتار ضداجتماعی و خودشکنی و خودکیفر دهی گردد.
سیر و پیش آگهی
سیر اختلال بسیار متغیر است .ممکن است علائم تا نوجوانی یا جوانی ادامه یابند، مکن است در سن بلوغ فروکش کنند ،یا ممکن است که بیش فعالی ناپدید شود ، اما پایین بودن فراخنای توجه و مشکلات کنترل تکانه ادامه یابد . بیش فعالی معمولاً نخستین علامتی است که از بین می رود و پزیشانی حواس آخرین آن هاست .
در یک پیگیری جدید، ADHDبطور کلی حالت مستمر داشت . استمرار بیماری با وجود سابقه خانوادگی اختلال ، رخدادهای منفی زندگی ، و توأم شدن با علائم مربوط به سلوک ، افسردگی و اضطراب قابل پیش بینی بود .
بیش فعالی قبل از ۱۲ سالگی معمولاً دیده نمی شود . اگر بهبود روی دهد معمولاً بین ۱۲ تا ۲۰ سالگی است . بهبود ممکن است با نوجوانی پربار ،زندگی سازنده در سنین بزرگسالی ، روابط بین فردی رضایت بخش ، و یادگارهای معدودی از اختلال همراه باشد . معهذا اکثر بیماران مبتلا به ADHD بهبود نسبی پیدا کرده و نسبت به اختلال شخصیت ضداجتماعی ، سوء مصرف مواد و اختلالات خلقی آسیب پذیر هستند . مسائل یادگیری معمولاً دوام می یابند .
در حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد موارد ، علائم تا بزرگسالی دوام می یابد . چنین کسانی ممکن است کاهش بیش فعالی نشان دهند ، اما همچنان مستعد رفتار خلق الساعه و تصادف پذیر باقی می مانند .کودکان مبتلا به ADHD که علائم آنها تا نوجوانی ادامه می یابد در خطر بالاتر ابتلا به اختلال سلوک هستند .
تقریباً ۵۰ درصد کودکان مبتلا به اختلال سلوک در بزرگسالی شخصیت ضداجتماعی پیدا می کنند . کودکان مبتلا به ADHD و اختلال سلوک توأم در خطر ابتلا به اختلال سوء مصرف مواد نیز قرار دارند . اکثر کودکان مبتلا به ADHD برخی مسائل اجتماعی دارند.
کودکانی که از نظر اجتماعی دچار مشکل هستند و به ADHD دچار هستند بطور قابل ملاحظه میزان بالاتری از اختلالات روانی توأم دارند و مسائل بیشتر در مدرسه، با همتاها و اعضاء خانواده پیدا می کنند .
بطور کلی ، فرجام ADHD در کودکان به نظر می رسد با میزان پسیکوپاتولوژی توأم ، بخصوص اختلال سلوک ، ناتوانی اجتماعی و عوامل خانوادگی درهم برهم رابطه دارد . بهترین نتایج ممکن است با بهبود بخشی کارکرد اجتماعی، کاهش پرخاشگری ،و اصلاح هرچه سریع تر وضعیت خانوادگی به دست آید .
درمان
درمان داروئی : مواد داروئی که سابقه تأثیر قابل ملاحظه و ایمنی فوق العاده در درمان ADHD نشان داده اند مشتملند بر : محرک های CNS ، از جمله ترکیبات با اثر فوری و بلند مدت متیل فنیدیت ، دکستروآمفتامین ، وترکیب ملحی دکستروآمفتامین و آمفتامین .
کنترل درمان با محرک ها
در شروع درمان ، تازه ترین ابعاد توصیه شده توسط آکادمی امریکا روانپزشکی کودک و نوجوان ،(AACAP)بررسی های زیر قبل از شروع درمان با محرک توصیه کردها است :
• معاینه بالینی
• فشار خون
• نبض
• وزن
• قد
توصیه می شود کودکان و نوجوانان تحت درمان با محرک ها از نظر قد ، وزن و فشار خون و نبض هر دو هفته یک بار تحت معاینه قرار گیرند و هر سال یک بار معاینه جسمی در مورد آنها به عمل آید .
مداخله های روانی – اجتماعی :
دارو به تنهایی غالباًبرای برآوردن نیازهای درمانی جامع کودکان مبتلا به این اختلال نیست و معمولاً وجهی از یک رژیم چند وجهی است . گروه های مهارت های اجتماعی ، آموزش والدین کودکان مبتلا به ADHD، و مداخله های رفتاری در مدرسه و خانه غالباً در مدیریت کلی کودکان مبتلا به ADHD اثر بخش است .
ارزیابی و درمان اختلالات یادگیری توأم یا اختلالات روانپزشکی اضافی حائز اهمیت است . به کودکانی که دارو برای آنان تجویز می شود باید هدف دارو درمانی بازگو شده و فرصتی به آنان داده شود که معنی دارو را برای خود جستجو کنند . مفاهیم نادرست مثل ” من دیوانه هستم ” کنار گذاشته شده و روشن شود که دارو به کودک کمک می کند که بهتر از قبل با موقعیت ها برخورد کند .
وقتی به این کودکان اجازه داده می شود که در ساختمان محیط خود سهیم باشند ،اضطرابشان فروکش می کند .
همکاری والدین و معلم برای تعیین یک رشته انتظارات از کودک و یک سیستم پاداش دهی در صورت برآورده شدن انتظارات سودمند است .
گروه درمانی معطوف به پالایش مهارت های اجتماعی و نیز افزایش احترام به نفس و احساس موفقیت ممکن است برای کودکان مبتلا ADHD که مشکلات زیادی در عملکرد در زمینه های گروهی ، مخصوصاً مدرسه دارند ، مفید باشد.
برای برآورده شدن ملاکهای تشخیصی ADHD ، تخریب ناشی از بی توجهی و/ یا بیش فعالی – تکانشگری باید حداقل در دو زمینه وجود داشته و با کارکرد مناسب اجتماعی ،آموزشی و فعالیت های خارج از مدرسه تداخل نماید .
این اختلال نباید در جریان اختلال فراگیر رشد ، اسکیزوفرنی، یا یک اختلال پسیکوتیک دیگر روی دهد و اختلال روانی دیگری توجیه بهتری برای آن نباشد .
اختلال بیش فعالی / کمبود توجه سالها در منابع علمی تحت اصطلاحات مختلف مشخص شده است .
در اوائل دهه ۱۹۰۰ کودکان تکانشگر ،مهار گسسته و بیش فعال – که بسیاری از آنان دچار آسیب های عصبی ناشی از آنسفالیت بودند – زیر عنوان سندرم بیش فعال طبقه بندی شدند .
در دهه ۱۹۶۰ گروه ناهمگونی از کودکان مبتلا به ناهماهنگی حرکتی ، ناتوانایی های یادگیری ، و بی ثباتی هیجانی بدون آسیب عصبی خاص مبتلا به حداقل آسیب مغزی توصیف شدند . از آن زمان به بعد فرضیه هایی برای توضیح ریشه این اختلال مطرح شده اند، نظیر اختلال با مبنای ژنتیکی که نشان دهنده سطح نابهنجار برانگیختگی و توانایی کم برای تعدیل هیجان ها است . این نظریه ابتدا با مشاهده تأثیر داروهای محرک در ایجاد توجه پایدار و بهبود بخشیدن توانایی کودک برای تمرکز بر تکلیفی معین مورد حمایت قرار گرفت .
در حال حاضر ، هیچ عاما واحدی مسئول بروز اختلال شناخته نمی شود ، هرچند متغیرهای محیطی بسیاری در آن سهیم بوده و بسیاری از ویژگی های بالینی قابل انتظار باآن مرتبط می باشد .
همه گیر شناسی
گزارش های میزان بروز ADHD در ایالت متحده بین ۲ تا ۲۰ درصد دانش مدارس ابتدایی متفاوت بوده است . معهذا، رقم محتاطانه حدود ۳ تا ۷ درصد کودکان مدارس ابتدایی در مرحله پیش از بلوغ است .
در بریتانیای کبیر این رقم پایین تر و کمتر از ۱ درصد است، میزان بروز در پسرها بیشتر از دخترها با نسبتی بین ۲ بر۱ تا ۹ بر۱ است . این اختلال در پسربچه های اول خانواده شایع تر است .
خواهران و برادران افراد مبتلا به ADHD با احتمال بیشتر ابتلاء به این اختلال و اختلالات دیگری نظیر اختلالت رفتار گسلنده ، اختلالات اضطرابی و اختلالات افسردگی روبرو هستند ، خواهر وبرادرهای کودکان ADHD همچنین احتمال بیشتری هست که در آزمون های پیشرفت تحصیلی نمرات پایین آورده و قرائن شکست تحصیلی نشان دهند.
والدین کودکان مبتلا به ADHD میزان بالاتری از هیپرکینزی ، سوسیوپاتی ، الکلیسم ، و هیستری نشان می دهند. هرچند شروع اختلال حدود ۳ سالگی است ، تشخیص معمولاً تا زمانی که بچه وارد کودکستان یا مدرسه ابتدایی نشده و اطلاعاتی از معلم کودک در مورد مقایسه توجه و تکانشگری او با همتاهای همسن اخذ نشده است ، گذاشته نمی شود .
سبب شناسی
علل اختلالات بیش فعالی / کمبود توجه معلوم نیست . اکثر کودکان مبتلا به ADHD قرائن آسیب آشکار ساختمانی در سلسله اعصاب مرکزی(CNS) نشان نمی دهند . برعکس ،اکثر کودکان واجد اختلالات عصبی شناخته شده ناشی از صدمات سر نقص توجه و بیش فعالی نشان نمی دهند .
علیرغم فقدان اساس نوروفیزیولوژیکی و نوروشیمیایی خاص برای این اختلال ، رابطه ای قابل انتظار بین آن و انواعی از اختلالات دیگر که بر عملکرد متغیر تأثیر می گذارند ، نظیر اختلالات یادگیری ، وجود دارد.
عوامل سهیم مطرح شده برای ADHD مشتملند بر مواجهه با سموم در دوره قبل از تولد، زود رسی ، و صدمه مکانیکی قبل از تولد به سلسله اعصاب جنین .
مواد مکمل خوراکی ، رنگها ، ثابت نگهدارنده ها ، و قند نیز به عنوان عوامل احتمالی رفتار بیش فعال مطرح شده اند . قرائن علمی سببیت این عوامل را در ختلال بیش فعالی / کمبود توجه تأیید نکردهاند .
عوامل ژنتیک :
قرائن برای اساس ژنتیک اختلال بیش فعالی / کمبود توجه مشتمل است بر میزان تطابق بالاتر در دوقلوهای یک تخمکی نسبت به دوقلوهای دو تخمکی . همچنین همشیرهای کوکان بیش فعال دوبار بیشتر از جمعیت کلی در خطر ابتلا به این اختلال قرار دارند . یکی از خواهر و برادرها ممکن است عمداً بیش فعالی و دیگران عمداً بی توجهی نشان دهند .
والدین بیولوژیک کودکان مبتلا به این اختلال بیشتر با احتمال ابتلاء به ADHD مواجه هستند تا والدین پذیرنده . وقتی ADHD در کودکی با اختلال سلوک همراه باشد ، اختلالات مصرف الکل و اختلال شخصیت ضداجتماعی در پدر و مکادر او شایع تر از جمعیت کلی است .
عوامل مربوط به رشد :
قرائنی وجود دارد که رویارویی مادر به عفونت های فصل زمستان ، در سه ماهه اول حاملگی ممکن است نقشی در ظهور علائم ADHD در بعضی از کودکان آسیب پذیر داشته باشد .
آسیب مغزی :
از دیر باز تصور می شد که برخی از کودکان مبتلا به ADHD ضمن دوره جنینی یا پری ناتال متحمل آسیب جزئی و نامحسوس مغزی شده اند . آسیب مغزی فرضی ممکن است حاصل عوامل مخرب عروقی ، سمی ، متابولیک ، مکانیکی یا فیزیکی در اوائل دوران شیرخوارگی در نتیجه عفونت ، التهاب یا ضربه باشد . نشانه های عصبی غیرموضعی در این کودکان نسبت به جمعیت کلی بیشتر شایع است .
عوامل روانی – اجتماعی :
کودکان مقیم موسسات معمولاً بیش فعال بوده و میدان توجه محدودتری دارند . این علائم از محرومیت هیجانی طولانی ناشی شده و با رفع عوامل محرومیتی ، مثل انتقال به خانه والدین رضاعی و پذیرفته شدن به عنوان فرزند از بین می روند. حوادث استرس آمیز ، اختلال در تعادل خانوادگی ، یا سایر عوامل اضطراب انگیز در شروع و دوام این اختلال سهیم هستند .
عوامل زمینه ساز ممکن است مشتمل باشد بر مزاج کودک ، عوامل ژنتیک – خانوادگی و توقعات جامعه برای رعایت رفتار یا عملکرد معمول و پذیرفته شده ، وضع اجتماعی – اقتصادی به نظر نمی رسد که عامل زمینه ساز بوده باشد .
تشخیص
نشانه اساسی بیش فعالی باید پزشک را به احتمال وجود ADHD آگاه سازد . سابقه مفصل پره ناتال و الگوهای رشد اوئل کودکی به علاوه مشاهده مستقیم معمولاً وجود فعالیت حرکتی مفرط را نشان می دهد .
بیش فعالی ممکن است در بعضی موقعیت ها (مثلاً در مدرسه) مشاهده شده و در موقعیت های دیگر(مثلاً موقع تماشای تلویزیون) دیده نشود ، و ممکن است در موقعیت های ساخت یافته کمتر آشکار شده و در موقعیت های ساخت نایافته بارزتر باشد .
معهذا این بیش فعالیت نباید به یک تظاهر کوتاه و منفرد و موقتی رفتار در شرایط استرس آمیز محدود باشد و بایستی مدتی طولانی دوام بیاورد .
طبق DSM-IV-TR علائم باید اقلاً در دو زمینه (مثلاً مدرسه و خانه ) وجود داشته باشند تا ملاکهای تشخیص اختلال بیش فعالی / کمبود توجه برآورده شود .
ملاک های تشخیصی DSM-IV-TR برای اختلال بیش فعالی / کمبود توجه
A- وجود (۱) یا (۲)
(۱)بی توجهی :شش مورد (یا بیشتر)از علائم بی توجهی زیر حداقل به مدت شش ماه به درجاتی که غیرانطباقی و ناهماهنگ با سطح رشدی است دوام داشته است :
(a)غالباً از توجه کافی به جزئیات در می ماند یا در کار تحصیلی ،کار یا سایر فعالیتها اشتباهات ناشی از بی دقتی مرتکب می شود .
(b)غالباً از حفظ توجه برروی تکالیف یا فعالیتهای مربوط به بازی ها ناتوان است .
(c)غالباً به نظر می رسد وقتی مستقیماً با او صحبت می شود گوش نمی دهد .
(d) غالباً دستورالعملها را کامل اجرا نمی کند ،کار درسی ، وظایف و تکالیف محیط کار را تکمیل نمی کند (نه به دلیل رفتار مقابله ای یا نفهمیدن دستورات )
(e) غالباً در سازماندهی تکالیف و فعالیتها ناتوان است .
(f) از تکالیفی که نیازمند فعالیت ذهنی مستمر است اجتناب می کند ،نفرت دارد ، یا در اقدام به آن مردد است (مثل کار درسی در مدرسه یا تکالیف خانگی )
(g) غالباً اشیاء لازم برای انجام تکالیف و فعالیت ها را گم می کند ( مثل تکالیف درسی ، مداد، کتاب و وسایل آموزشی )
(h) محرکهای برونی غالباً حواسش را به آسانی پرت می کند .
(i) در فعالیت ها ی روزمره غالباً فراموشکار است .
(۲) بیش فعالی – تکانشگری ، شش مورد (یا بیشتر ) از علائم بیش فعالی – تکانشگری زیر حداقل به مدت شش ماه به درجاتی که غیر انطباقی و ناهماهنگ با سطح رشدی است دوام داشته باشد:
بیش فعالی
(a)غالبا دستها وپاهایش بیقرار است و روی صندلی وول می خورد.
(b)غالبا در کلاس یا جاهای دیگری که انتظار می رود شخص نشسته باقی بماند صندلی خود را ترک می کند.
(c)در جاهائی که مناسبتی ندارد می رود یا از در و دیوار بالا می رود( در نوجوانان و بزرگسالان ممکن است محدود به احساس ذهنی بیقراری باشد).
(d)غالبا در اشتغاال بی سر و صدا به فعالیتهای تفریحی وبازی ناتوان است.
(e)غالبا در حال حرکت است و به نظر می رسد “موتوری به حرکتش وا می دارد”
(f)غالبا زیاد حرف می زند.
تکاشگری
(g)غالبا قبل از اینکه سوال تمام شود جوابهائی می پراند.
(h) غالبا در انتظار کشیدن برای نوبت ناتوان است.
(i)غالبا حرف دیگران را قطع کرده یا مداخله می کند (مثلا خود را مکالمات یا بازیها داخل می کند).
B_برخی علائم بیش فعالانه ، تکانشی یا بی توجهی منجر به اختلال ، قبل از ۷ سالگی وجود داشته است.
c_تخریب کم و بیش ناشی از علائم در دو یا چند زمینه (مثل مدرسه یا کار و خانه ) وجود دارد.
D_باید قرائن آشکار تخریب قابل توجه بالینی در عملکرد اجتماعی ، شغلی یا تحصیلی وجود داشته باشد.
E_علائم منحصرا در جریان اختلال فراگیر رشد ، اسکیزوفرنی ، یا اختلالات پیسیکوتیک دیگر روی نداده و اختلال روانی دیگری (مثل اختلال خلقی ، اختلال اضطرابی ، اختلال تجزیه ای ، یا اختلال شخصیت) توضیح بهتری برای آن نیست.
بر حسب نوع کد گذاری نمائید:
اختلال ببش فعالی /کمبود توجه ، نوع مرکب: اگر در ۶ ماه گذشته ملاک A1وجود داشته اما A2 وجود نداشته است.
اختلال بیش فعالی / کمبود توجه ، عمدتا نوع بی توجه: اگر در ۶ ماه گذشته ملاک A1وجود داشته اما A2وجود نداشته است.
اختلال بیش فعالی / کمبود توجه ، نوع بیش فعال_تکانشگر : اگر در ۶ ماه گذشته ملاک A2وجود داشته اما A1وجود نداشته است.
یاد آوری کد گذاری: برای افرادی (به خصوص نوجوانان و بزرگسالان ) که علائم آن ها فعلا شامل ملاک های کامل نمی گردد عبارت ” بهبود موقت نسبی ” باید ذکر شود.
سایر خصوصیات مشخص کننده این اختلال عبارتند از محدودیت میدان توجه و حواس پرتی سریع . در مدرسه این کودکان قادر به انجام دستورالعمل ها نبوده و نیازمند توجه بیشتری از جانب معلمین هستند . در خانه ، خواسته های والدین خود را بطور کامل انجام نمی دهند .
این کودکان مستعد رفتار خلق هلساعه هستند ، بی ثباتی هیجانی نشان می دهند، و تحریک پذیر و انفجاری هستند .
کودکانی که بیش فعالی ویژگی عمده آنهاست بیشتر برای درمان ارجاع می شوند تا کودکانی که علائم اولیه آنها نقص توجه است . کودکانی که به نوع عمدتاً بیش فعال – تکانشگر ADHD تعلق دارند احتمال بیشتری هست که تشخیص ثابتی با گذشت زمان داشته باشند و نیز احتمال بیشتری هست که در مقایسه با کودکان مبتلا به نوع عمدتاً بی توجه ADHD به اختلال سلوک توأم مبتلا باشند .
اختلالات مربوط به خواندن ، ریاضیات ، زبان و هماهنگی ممکن است همراه با اختلالات کمبود توجه مشاهده شود ، سابقه اهمیت خاصی دارد ،چون ممکن است برگه هایی از عوامل قبل از تولد (از جمله ژنتیک )هنگام تولد، و پس از تولد که احتمالاً در ساختمان یا کارکرد سلسله اعصاب مرکزی تأثیر گذاشته اند به دست دهد .
سرعت رشد و انحرافات مربوط به رشد و واکنش های والدین به اختلالات رفتاری مهم و استرس آمیز باید مورد توجه قرار گیرد ، چون ممکن است به تعیین میزان سهم والدین در پیدایش بی کفایتی عملکرد کودکان ، یا نحوه واکنش آنها کمک نماید .
نحوه روابط با خواهر و برادرها ، همسالان و افراد بالغ و فعالیت های آزاد یا ساخت یافته ، سرنخ های تشخیصی باارزشی نسبت به وجود اختلال بیش فعالی / کمبود توجه و شناخت عوارض اختلال به دست می دهد . معاینه وضعیت روانی ممکن است افسردگی ثانوی خلق را نشان دهد ، حواس پرتی شدید ،تکرار یا درجازدن ، و طرز تفکر غیرانتزاعی و واقعی ممکن است وجود داشته باشد .
معاینه عصبی ممکن است ناپختگی یا نقص دیداری – حرکتی – درکی یا تفکیک شنیداری در غیاب نشانه های آشکار اختلالات حدت بینائی یا شنوائی نشان دهد . چنین کودکانی ممکن است مسائلی در هماهنگی حرکتی ، و کپیه کردن تصاویر متناسب با سن ، حرکات متناوب سریع ، تفکیک راست – چپ ، تسلط برابر دو دست ، عدم تقارن رفلکسی ، و انواعی از نشانه های عصبی غیرموضعی خفیف نشان دهند.
ویژگی های بالینی
شروع اختلال ممکن است در شیرخوارگی بوده باشد .چنین شیرخوارانی نسبت به محرک ها بسیار حساسند و تحت تأثیر سروصدا و نور ، تغییرات درجه حرارت ، یا سایر تغییرات محیطی دچار آشفتگی می گردند . گاهی نیز برعکس چنین کودکانی شل و بیحال هستند ، اکثر اوقات می خوابند ، و به نظر می رسد که در ماه اول زندگی رشد آهسته ای دارند .
هرچند در مورد این بچه های شیرخوار پرتحرک بودن ، کم خوابی و زیاد گریه کردن معمولتر است .
در مدرسه کودکان ADHD ممکن است به سرعت پاسخ به سوالات امتحانی را شروع کرده اما پس از جواب دادن یکی دو سئوال دست از فعالیت بردارند . ممکن است نتوانند منتظر نوبت خود شوند و بخواهند به جای هرکس دیگر جواب بدهند ، در خانه نیز خاموش کردن آنها برای چند لحظه ، بسیار دشوار است .
چنین کودکانی غالباً تحریک پذیری انفجارگونه نشان می دهند . اغلب از نظر هیجانی بی ثبات بوده و به آسانی گریه یا خنده سرمی دهند ، و خلق و عملکرد آنها نیز متغیر و غیرمنتظره است . مسائل هیجانی همزمان شایع است .
خصوصیاتی که بیش از همه مشاهده می شود ، به ترتیب شیوع عبارتند از : بیش فعالی ، اختلال حرکتی -ادراکی ، بی ثباتی هیجانی ، کمبود هماهنگی کلی ، اختلال توجه ( محدودیت میدان توجه ،حواس پرتی ، تکرار و درجازدن ، ناتوانی در تکمیل کارها ، بی توجهی ، ضعف تمرکز ) ، رفتار خلق الساعه ( اقدام قبل از اندیشیدن ، تغییرات ناگهانی فعالیت ، فقدان سازمان ، بیقراری و ازجاپریدن در کلاس درس) اختلالات حافظه و تفکر ، ناتوانی خاص یادگیری ، اختلالات تکلم و شنوایی ، نشانه های عصبی مبهم و بی نظمی های الکتروآنسفالوگرافیک .
مسائل تحصیلی هم از نظر یادگیری و هم رفتاری ، شایع هستند . این مسائل گاهی از اختلالات خاص یادگیری یا زبان که مربوط به رشد هستند ، یا از حواس پرتی کودک و توجه نوساندار او که موجب کندی کسب ، ذخیره سازی ، و ابراز معلومات می گردد ناشی می شوند .
این مسائل بخصوص هنگام ارزیابی شدت یا آزمون های گروهی ، به اختلالات خاص یادگیری شباهت دارند . واکنش نامطلوب کارکنان مدرسه به رفتار مشخص این سندرم و پایین بودن احترام به نفس به علت احساس بی کفایتی ، ممک است با اشارات ناخوشایند همسالان همراه شده و مدرسه را جای شکستی ناخوشایند برای این کودکان سازد . این امر ممکن است موجب کنش نمائی ، رفتار ضداجتماعی و خودشکنی و خودکیفر دهی گردد.
سیر و پیش آگهی
سیر اختلال بسیار متغیر است .ممکن است علائم تا نوجوانی یا جوانی ادامه یابند، مکن است در سن بلوغ فروکش کنند ،یا ممکن است که بیش فعالی ناپدید شود ، اما پایین بودن فراخنای توجه و مشکلات کنترل تکانه ادامه یابد . بیش فعالی معمولاً نخستین علامتی است که از بین می رود و پزیشانی حواس آخرین آن هاست .
در یک پیگیری جدید، ADHDبطور کلی حالت مستمر داشت . استمرار بیماری با وجود سابقه خانوادگی اختلال ، رخدادهای منفی زندگی ، و توأم شدن با علائم مربوط به سلوک ، افسردگی و اضطراب قابل پیش بینی بود .
بیش فعالی قبل از ۱۲ سالگی معمولاً دیده نمی شود . اگر بهبود روی دهد معمولاً بین ۱۲ تا ۲۰ سالگی است . بهبود ممکن است با نوجوانی پربار ،زندگی سازنده در سنین بزرگسالی ، روابط بین فردی رضایت بخش ، و یادگارهای معدودی از اختلال همراه باشد . معهذا اکثر بیماران مبتلا به ADHD بهبود نسبی پیدا کرده و نسبت به اختلال شخصیت ضداجتماعی ، سوء مصرف مواد و اختلالات خلقی آسیب پذیر هستند . مسائل یادگیری معمولاً دوام می یابند .
در حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد موارد ، علائم تا بزرگسالی دوام می یابد . چنین کسانی ممکن است کاهش بیش فعالی نشان دهند ، اما همچنان مستعد رفتار خلق الساعه و تصادف پذیر باقی می مانند .کودکان مبتلا به ADHD که علائم آنها تا نوجوانی ادامه می یابد در خطر بالاتر ابتلا به اختلال سلوک هستند .
تقریباً ۵۰ درصد کودکان مبتلا به اختلال سلوک در بزرگسالی شخصیت ضداجتماعی پیدا می کنند . کودکان مبتلا به ADHD و اختلال سلوک توأم در خطر ابتلا به اختلال سوء مصرف مواد نیز قرار دارند . اکثر کودکان مبتلا به ADHD برخی مسائل اجتماعی دارند.
کودکانی که از نظر اجتماعی دچار مشکل هستند و به ADHD دچار هستند بطور قابل ملاحظه میزان بالاتری از اختلالات روانی توأم دارند و مسائل بیشتر در مدرسه، با همتاها و اعضاء خانواده پیدا می کنند .
بطور کلی ، فرجام ADHD در کودکان به نظر می رسد با میزان پسیکوپاتولوژی توأم ، بخصوص اختلال سلوک ، ناتوانی اجتماعی و عوامل خانوادگی درهم برهم رابطه دارد . بهترین نتایج ممکن است با بهبود بخشی کارکرد اجتماعی، کاهش پرخاشگری ،و اصلاح هرچه سریع تر وضعیت خانوادگی به دست آید .
درمان
درمان داروئی : مواد داروئی که سابقه تأثیر قابل ملاحظه و ایمنی فوق العاده در درمان ADHD نشان داده اند مشتملند بر : محرک های CNS ، از جمله ترکیبات با اثر فوری و بلند مدت متیل فنیدیت ، دکستروآمفتامین ، وترکیب ملحی دکستروآمفتامین و آمفتامین .
کنترل درمان با محرک ها
در شروع درمان ، تازه ترین ابعاد توصیه شده توسط آکادمی امریکا روانپزشکی کودک و نوجوان ،(AACAP)بررسی های زیر قبل از شروع درمان با محرک توصیه کردها است :
• معاینه بالینی
• فشار خون
• نبض
• وزن
• قد
توصیه می شود کودکان و نوجوانان تحت درمان با محرک ها از نظر قد ، وزن و فشار خون و نبض هر دو هفته یک بار تحت معاینه قرار گیرند و هر سال یک بار معاینه جسمی در مورد آنها به عمل آید .
مداخله های روانی – اجتماعی :
دارو به تنهایی غالباًبرای برآوردن نیازهای درمانی جامع کودکان مبتلا به این اختلال نیست و معمولاً وجهی از یک رژیم چند وجهی است . گروه های مهارت های اجتماعی ، آموزش والدین کودکان مبتلا به ADHD، و مداخله های رفتاری در مدرسه و خانه غالباً در مدیریت کلی کودکان مبتلا به ADHD اثر بخش است .
ارزیابی و درمان اختلالات یادگیری توأم یا اختلالات روانپزشکی اضافی حائز اهمیت است . به کودکانی که دارو برای آنان تجویز می شود باید هدف دارو درمانی بازگو شده و فرصتی به آنان داده شود که معنی دارو را برای خود جستجو کنند . مفاهیم نادرست مثل ” من دیوانه هستم ” کنار گذاشته شده و روشن شود که دارو به کودک کمک می کند که بهتر از قبل با موقعیت ها برخورد کند .
وقتی به این کودکان اجازه داده می شود که در ساختمان محیط خود سهیم باشند ،اضطرابشان فروکش می کند .
همکاری والدین و معلم برای تعیین یک رشته انتظارات از کودک و یک سیستم پاداش دهی در صورت برآورده شدن انتظارات سودمند است .
گروه درمانی معطوف به پالایش مهارت های اجتماعی و نیز افزایش احترام به نفس و احساس موفقیت ممکن است برای کودکان مبتلا ADHD که مشکلات زیادی در عملکرد در زمینه های گروهی ، مخصوصاً مدرسه دارند ، مفید باشد.