اختصاصی ماهیت و مفاهیم رنگ ها

[Pb.GraphisT]

درود

تصمیم گرفتم به صورت جدی ماهیت و مفاهیم رنگ هارو به زبانی روان شرح بدم

بخش اول


ماهیت رنگ ها
شناخت رنگ و طریقه به کارگیری صحیح رنگ، یکی از ملزومات حیاطی یک طراح است که نحوه ی تعامل وی را با مخاطبان خود پایه ریزی میکن و از این رو، میتوان
توانمندی یک هنرمند را با میزان توانایی او در چگونگی ترکیب و استفاده رنگ ها در طرح خود سنجید. در حقیقت، کار رنگ ها بر قراری یک ارتباط بدون کلام با مخاطبان
است و بنابراین، این رنگ است که به طرح شما جان و پویایی میبخشد. وقتی شما یک بروشور، لوگو، طرح جلد و یا یک وب سایت طراحی میکنید، باید این نکته را در
نظر داشته باشید که نوع استفاده شما از ترکیب رنگ ها، ایده و پیامی را در ذهن افراد منتقل مینمایید که هرچه استفاده از این موضوع استادانه تر باشن، میزان
ارتباط و پیوند طرح با مخاطب بیشتر خواهد بود.
خوب، حال کم و بیش به اهمیت رنگ در کار طراحی آشنا شدید، به معرفی مدل های رنگ و سیستم های مرتبط با آن خواهیم پرداخت.

خوب میریم سر بحث بعدی،
دوس دارم این بحث رو با یک مثال شروع کنم، آیا تا به حال به ماهیت پدیده رنگین کمان توجه کرده اید که منشا پیدایش این رنگ ها در آسمان چیست ؟
و یا به تغییر رنگ های سطح یک CD در مقابل نور فکر کرده اید ؟
اگر بخواهیم علل این موضوعات رو بصورت تقریبا علمی بیان کنیم، باید بگوییم: نور مرئی شامل طول موج های مختلفی از امواج الکترو مغناطیس است که هر کدام
از طول موج ها معرف یک رنگ خاص هست. از آنجایی که ضریب شکست قطرات آب در آسمان و یا سطح منشوری CD و یا هر شیئ شفاف منشوری دیگر برای
طول موج های مختلف متفاوت است، زاویه انحراف این امواج متفاوت خواهد بود و در نتیجه، رنگ های موجود در طیف نور مرئی تفکیک شده و رنگین کمان بوجود خواهد آمد.

این طیف رنگی نور، اولین بار توسط نیوتن و با عبور دادن نور سفید از یک منشور بدست آمد. جالب است بدانید که رنگ ها علاوه بر کاربرد در فتوشاپ!، در مسائل و موضوعاتی
دیگر نیز کاربر دارند. ! ( )

حال، اگر با حالت دایروی، سر و ته طیف نور مرئی (شکل فوق) را به یکدیگر متصل کنیم، حاصل کار، تشکیل دایره رنگ (Color Wheel) خواهد بود که یکی از مهمترین ابزار
وردست طراحان گرافیک است! در این دایره، هر رنگ با یک درجه معین (از 0 تا 360 درجه) مسخص شده است که با افزودن نور در نواحی بیرونی و یا افزودن تیرگی (کاهش نور
در ناحیه درونی) شکل دایره رنگ کامل میشود.



در فصل بعدی : رنگ های اصلی و رنگ های مکمل

 

[Pb.GraphisT]

بخش دوم

خوب همانطور که هنوز نمیدانید، شایدم بدانید ( ) سه رنگ آبی، زرد و قرمز را سه رنگ اصلی و یا اولیه (Primary) مینامند.
زیرا با ترکیب این سه رنگ، تمامی رنگ های دیگر قابل ساختن است و خود این س رنگ با هیچ ترکیبی بدست نخواهند آمد.
برای مثال برای ساختن رنگ سبز، میتوان از ترکیب رنگ زرد و آبی استفاده کرد.

.


حال با ترکیب دو به دوی این رنگ ها رنگ های ثاویه (Secondary) نارنجی، سبز و بنفش بدست می آید و دایره رنگ ما کامل تر میشود :

به نحوه قرار گیری این رنگ ها در دایره رنگ ها نگاه کنید و ببینید که هر رنگ مقابل کدام رنگ قرار گرفته است. در اصطلاح هنر طراحی، هر کدام
از این رنگ های ثانوی را به عنوان یک رنگ مکمل (Complementary) رنگ اصلی قلمداد میکنند. برای مثال اگر از شما پرسیدند که رنگ مکمل آبی
چه رنگی است، پاسخ شما رنگ نارنجی خواهد بود. اصولا شناخت رنگ ها و نحوه ارتباط آن ها با یکدیگر، میتواند شمارا در خلق یک اثر تاثیر گذار
یاری دهد. نمیدانم تا حالا دقت کرده اید که چقدر رنگ نارنجی در زمینه آبی تیره زیبا خواهد بود؛ و این اطمینان را به شما میدهم که این زیبایی
اتفاقی نیست و حساب و کتاب دارد


نکته : استفاده از دو رنگ مکمل در کنار هم، سبب ایجاد لرزش و ارتعاش چشمی مخاطب شده و کمی از تاثیر گذاری آن میکاهد، بنابراین توصیه
میشود که حتی الامکان رنگ سومی را در مرز این دو رنگ بکار برید تا طرح شما جلوه مطلوب تری داشته باشد.
یک مثال خودی بزنم، آیا تا به حال به پرچم کشورمون دقت کرده اید ؟
سبز و قرمز دو رنگ مکمل هستند، که علاوه بر این دو رنگ که نشانه ی کشور ماست، رنگ سفید در میان آنها قرار داده شده است و در دوچندان
شدن زیبایی و عظمت پرچم کشورمان موثر واقع شده است !



در قدم بعدی، با ترکیب رنگ های اصلی (اولیه یا primary) و ثانویه (secondary)، دسته سوم رنگ ها به نام رنگ های ثالثی! (tertiary) همچون
سبز-آبی، قرمز-بنفش (ارغوانی) و ... ایجاد خواهد شد و دایره رنگ مارا کامل تر خواهد نمود.
با ترکیب هر دو رنگ از این مجموعه رنگ ها، مجموعه جدیدی از رنگ ها ایجاد خواهد شده که با ادامه ی این روند، بی نهایت رنگ قابل دست یابی
است که عملا دایره رنگ مارا پیوسته میسازد.


توجه :
آوردن کلمه بی نهایت رنگ متمایز از نظر تئوری هیچ ایرادی ندارد، اما باید توجه داشت که طبق آنچه در ادامه ذکر خواهد شد، در کاربرد های عملی، تعداد این رنگ های معین و مشخص خواهد بود.
مثلا وسایلی چون نمایشگر های رایانه و تلویزیون، توانایی ارائه شانزده میلیون و هفتصد و هفتاد و هفت هزار و دویست و شانزده رنگ متمایز را خواهند داشت. حتما میخواهید بپرسید که این عدد از
کجا آمده است؟! صبر کنید تا در قسمت بعدی، با مدل رنگ RGB آشنا شوید. آن وقت این عدد برای شما پذیرفتنی و ملموس خواهد بود.

 

[Pb.GraphisT]

بخش سوم

مدل رنگ RGB

اولین مدل رنگی که به توضیح آن خواهیم پرداخت، مدلی است که در نمایش تصاویر در نمایشگر های رایانه تلویزیون به کار گرفته می شود.
با توجه به نقش تابش نور در ایجاد تصویر این وسایل، تمامی رنگ های تولید شده ترکیبی از سه نور با رنگ های قرمز (Red)، سبز (Green)
و آبی (Blue) خواهد بود. به همین دلیل به این مدل ساختن رنگ، مدل RGB گفته می شود.
اگر سه فـیلتر مناسب با رنگ های قرمز، سبز و آبی تهیه کنید و از پشت آن ها نوری را بر یک سطح بتابانید، ترکیب رنگی حاصل خواهد شد

با همپوشانی هر دو رنگ از این رنگ ها، رنگ جدیدی ساخته میشود که میتوان تنوع این رنگ هارا با کم و زیاد کردن درصد اختلاف این نور ها
بیشتر کرد. اما نکته جالب توجه، ناحیه ای است که سه نور با شدت یکسان همپوشانی و یا اصطلاحا overlap کرده اند. در این ناحیه ترکیب
این سه رنگ کاری شبیه به عکس کار منشور را انجام میدهد و بنابراین رنگ سفید (و یا نور مطلق) حاصل خواهد شد. رنگ سیاه مطلق نیز
بدین معنی است که در آن ناحیه اصلا نوری تابیده نشده است.
اگر به سراغ پالت رنگ در فتوشاپ (یا هر نرم افزار دیگری) بروید، خواهید دید که مقادیر R، G و B میتوانند عددی بین صفر تا 255 به خود بگیرند
و از آنجایی که صفر از دید رایانه یک عدد محسوب مشود، تعداد حالت ها به

می رسد. بنابراین یک تصویر با
مود RGB در کامپیوتر میتواند بیش از 17 میلیون رنگ (256×256×256) به خود بگیرد.
مثلا سفید باید حداکثر مقدار هر رنگ را به خود بگیرد و سیاه عکس حالت قبل.

توجه
پس، از این به بعد هرگاه در فتوشاپ عکسی را دیدید که مود رنگ آن RGB است و یا هنگام باز کردن یک صفحه ی جدید، مود رنگ RGB را برای کارتان
انتخاب کردید، بدانید که تصویر شما مناسب نمایش در نمایشگر و دیگر وسایل مشابه خواهد بود. اما اگر قصد چاپ طرحتان را داشتید، در ادامه
خواهید دانست که این مود، مود مناسبی برای کار شما نخواهد بود.

 

[Pb.GraphisT]

بخش چهارم


مدل رنگ CMYK
اگر بعد از طراحی یک تصویر، از دیدن آن در رایانه لدت بردید و خواستید آن طرح را روی کاغذ (هر سطح دارای وجود خارجی) چاپ کنید، باید به این نکته ساده
ولی حیاتی توجه کنید که امکان چاپ رنگ روی یک سطح بوسیله نور امکان پذیر نیست و برای این کار حتما به جوهر (تونر) نیاز خواهید داشت. اینجاست که
دردسر شروع میشود و مدلی حدید ارائه میشود به نام مدل CMYK.
اگر به تصویر مدل RGB دوباره نگاهی بیاندازید، خواهید دید که با همپوشانی هر دورنگ از سه رنگ RGB، رنگ های آبی سایان (Cyan)، قرمز ارغوانی (Magenta)
و زرد (Yellow) ایجاد شده است :

تمامی چاپگر های رنگی (چه صنعتی چه اداری و چه خانگی) به وسیله این سه رنگ (CMY) تغذیه شده و با ترکیب آن ها، نزدیک ترین رنگ ممکن به رنگ طرحتان را
به چاپ میرسانند.
با همپوشانی و ترکیب این رنگ ها میتوان حیطه (Gamut) وسیعی از رنگ ها را تولید کرد. اما اگر کمی دقیق تر شوید، خواهید دید که رنگ سیاه تولید شده با
همپوشانی سه رنگ مذکور، رنگی شبیه به قهوه ای تیره خواهد داشت و کاملا سیاه نخواهد بود. از این رو اگر به دستگاه های چاپ (پرینتر رنگی، پلاتر، دستگاه چاپ بنر و ...)
به دقت نگاه کنید، در کاتریج آن ها، علاوه بر سه مخزن رنگ C، M و Y، یک مخزن رنگ دیگر وجود دارد که با علامت k مشخص شده است. این مخزن که حاوی رنگ سیاه خالص
(Black) است، برای تولید رنگ سیاه مطلوب به مجموعه رنگ ها اضافه شده است. بدین ترتیب علت تفاوت رنگ حرف K در مدل CMYK برایتان روشن شده است.

 

[Pb.GraphisT]

ادامه ی بخش چهارم

و اما دلیل استفاده از واژه ی "نزدیک ترین" در پاراگراف قبلی این است که در واقع نمیتوان تمامی رنگ های موجود در طبیعت را در هنگام چاپ روی یک سطح باز آفرینی نمود.
حقیقت تلخ تر این که این مود رنگ (CMYK) توانایی پوشش دادن و تولید تمام رنگ های RGB را نیز نخواهد داشت که این موضوع دغدغه اصلی طراحان و متخصصان چاپ بوده و
هست. زیرا بار ها اتفاق افتاده که ترکیب رنگ روی نمایشگر زیبا و مطلوب بوده، ولی در عوض، هنگام بیرون آمدن از دستگاه چا، طراح را شرمنده صاحب کار کرده است!

بنانراین توصیه اکید به شما هنگام طراحی این است که اگر کارتان باید پروسه چاپ را طی کند، حتما در ابتدای کار مود رنگ CMYK را به جای مود RGB برگزینید.


نکاتی مهم در ارتباط با این مود رنگ :

1. به همین علت (جلوگیری از شرمندگی طراح) در برخی مواقع، هنگام انتخاب رنگ در پالت رنگ برای یک طرح با مود CMYK، فتوشاپ با آوردن علامت خطر

درکنار باکس رنگ، به شما
این اخطار را میدهد که رنگ موردنظر شما خارج از حیطه (Out of Gamut) بوده و بنابراین در چاپ دچار مشکل شده و دستخوش تغییر خواهد شد. زیرا همان طور که از پیش گفته
شد، حیطه رنگ های قابل چاپ (مدل CMYK) کوچکتر از حیطه رنگی است که شما روی نمایشگر مشاهده مینمایید. در این صورت، شما میتوانید با کلیک روی این علامت و یا
مربع زیر آن، نزدیکترین رنگ قابل چاپ به رنگ مورد نظر را انتخاب کنید.

2. نکته قابل توجه دیگر این که اصولا ماهیت نمایش تصاویر در نمایشگر ها بر اساس مدل RGB خواهد بود و بر این اساس، برداشت چشم شما از طرحتان هر چند که با مود CMYK نیز
تعریف شده باشد، برداشتی بر پایه RGB خواهد بود. اما علی رغم این واقعیت، انتخاب مود CMYK بسیار مناسبتر و عاقلانه تر از انتخاب مود RGB برای طرحتان است.

3. برای کارهایی که قرار است در تیراژ بالا چاپ شود (پوستر ها، طرح جلد کتاب ها، بروشور ها و ...)، بهتر است از کارتان یک نمونه پرینت رنگی بگیرید و با مقایسه رنگ طرح و رنگ چاپ
و دستکاری آن روی نرم افزار به حالت مطلوب رسیده و پرینت نهایی را به چاپخانه بدهید تا مسئول چاپخانه بفهمد که منظور و مطلوب شما چه نوع ترکیب رنگی خواهد بود.

4. تصاویر RGB با داشتن یک کانار رنگ کمتر نسبت به تصاویر CMYK، حجم کمتری داشته و فضای کمتری را از حافظه رایانه شما اشغال خواهند کرد.

5. شاید تصور شما این باشد که تمامی طرح ها باید لزوما پروسه چاپ را طی کنند! و بنابراین کار با مود RGB کاری بیهوده است. اما این را باید به شما بگوییم که این تصور کاملا غلط و اشتباه
است! زیرا حجم وسیعی از تصاویر تبلیغاتی در تلویزیون، تلفن های همراه و اینترنت منتشر شده و بنابر این هیچ نیازی به چاپ شدن ندازند. برای مثال اگر از شما بخواهند طرحی برای
صفحات Autorun یک CD نرم افزار طراحی کنید، در این صورت رنگ های زنده و زیبای RGB را رها کرده و باز هم سراغ مود CMYK خواهید رفت؟!


فصل پنجم -> ادامه مود CMYK !

 

[Pb.GraphisT]

ادامه بخش چهارم (مدل رنگ CMYK)

اگر از آن دسته طراحانی هستید که گذر پوستتان زیاد به دباغ خونه (چاپخانه) میافتد، بهتر است، در کار با مفاهیم CMYK تجربه بیشتری کسب کنید.
یکی از اصطلاحات پر کاربرد در امر چاپ، کد رنگ هاست. به این مفهوم که از یک طرف، رنگ های مختلف را با دادن مقادیر معین C, M, Y و K انتخاب کرده
و از طرف دیگر آن ها را با همین مقادیر بشناسید.
برای مثال کد رنگ سیاه در این مدل :
100-100-100-100 است

در مورد CMYK حرف گفتنی بسیار است؛ اما به ناچار تا همین جا بحث را خاتمه میدهیم و شما را به کسب تجربه و پیمون باقی راه تشویق میکنیم !


بخش پنجم در پست بعدی ... (این بخش ممکنه وقفه طولانی داشته باشه)