M.Bagheri
مدیر کل تالار
مدیریت کل تالار
یكی از روزهای پایانی تابستان كه هوا از يك طرف هنوز سعی در حفظ گرمی خود داشت و از یك سو نسیم خنكی پاییز بر صورت رهگذران می نشست، پا به خانه ای گذاشتم كه سال ها برگ برگ درختان، گل ها و ستون های آن، نوای اصیل موسیقی را شنیده و در خود ذخیره كرده اند.
كیخسرو پورناظری كه خود موسیقی را از پدر و شعر را از مادر فرا گرفته، از زمان تولد پسرانش نغمه های به ارث برده را در گوش آنان زمزمه كرده و با دادن ساز به دستشان، رسالت پدربزرگ را بر دوش فرزندانش گذاشته است.
این هنرمند كه 60 سال موسیقی ایرانی را در سینه خود نگه داشته، برای ترویج سبك هنري اش و نیز احیاي ساز تنبور، گروه شمس را در سال 59 پایه گذاری كرد و امروز با گذشت 31 سال با همراهي پسرانش، تهمورس و سهراب، همچنان به كار و فعاليت هنري خود ادامه مي دهد.
در ميانه كنسرت هاي آخر شهريور اين گروه موسيقي، پيش از ظهري را به خانه كیخسرو پورناظری رفتيم و ديديم آنان با آن كه شب قبلش را در تالار وحدت روي صحنه رفته اند، باز سازهايشان را براي تمريني ديگر كوك كرده اند. در تنفس ها و وقفه هاي پيش آمده در همين جلسه تمرين بود كه پاي صحبت هاي اعضاي گروه شمس نشستيم.
وی ادامه می دهد: تفكر ما 3 نفر زیرساخت آهنگ هایی است كه ساخته مي شوند كه البته بعد از به بحث گذاشتن، چكش خوردن و تمرین زياد، روي صحنه يا در آلبوم به گوش مردم مي رسند.
تفكری كه كیخسرو پورناظری از آن نام می برد، متلعق به 2 نسل مختلف است. با اين حال با گوش كردن به قطعات گروه شمس، تفاوت سليقه نسل او و پسرانش احساس نمی شود و شنونده همه آهنگ ها را جاري از يك سرچشمه احساس مي كند.
كیخسرو پورناظری در این باره می گوید: این تفكر بر اساس یك همبستگی كاری كه ما با هم داریم، شكل گرفته است. من در دوران جوانی ام شاید نسبت به زمانم جلوتر فكر می كردم كه این خود باعث شده یك نزدیكی اندیشه ای و هنری با پسرهايم داشته باشم. آن چیزی كه درونمایه كار ما را تشكیل می دهد، جوهر و گوهر هنری است كه این در نسل بچه ها زیاد تغییر نمی كند.
وی معتقد است در نسل های مختلف آن گوهر هنری باید در كنار سلیقه های شخصی كه متفاوت هستند، وجود داشته باشد. به نظر من ما 3 نفر به آن درونمایه هنری بیشتر فكر می كنیم و به این خاطر تفاوت تفكرات بین 2 نسل در آثارمان زیاد محسوس نیست.
وی ادامه می دهد: طبیعتا ما زير نگاه پدر بوديم و هنرمان را از او به ارث برديم و وامدارش هستيم.
سهراب پورناظری معتقد است زمانی كه برای خود آهنگ می سازد، آزاد تر و رهاتر از زمانی است كه برای گروه شمس كار می كند، چرا كه باید از فرم خاص گروه خارج نشود.
او اضافه مي كند: وقتی در قالب گروه شمس هستم، نمي خواهم نقشه راه به هم بخورد، چرا كه گروه يك فرمی براي خود دارد كه ما نمي خواهيم آن را به هم بزنيم. ولي در كارهاي شخصي می توانم تجربه های به دست آمده را ارائه كنم. این نوازنده كمانچه با اشاره به روندی كه گروه شمس طی سال ها فعالیت خود پیش گرفته، می گوید: ما اولين اولويتمان اين بوده كه بتوانيم مفهوم واقعي موسيقي ايراني را با تمام تنوع آن در كارهايمان ارائه كنيم.
تهمورس تاكيد مي كند: هدف ما اين است كه بتوانيم طرفداران موسيقي ايراني را افزايش دهيم و مخاطبان قشر جوان را بيشتر به كارهايمان علاقه مند كنيم.
سهراب پورناظری در این خصوص می گوید: طبیعتا موسیقی تنبور با گروه شمس مطرح شده و اگر اين گروه تشكیل نمی شد، آهنگسازی روی اين ساز هم به گونه ای كه هم اكنون صورت گرفته، انجام نمی شد.
این نوازنده تنبور معتقد است كه سازهایی مثل دف و تنبور از دل موسیقی مناطق ما به موسیقی شهری راه پیدا كرده و جایگاه اساسی و خاصی برای خود یافته اند.
البته كیخسرو پورناظری كه 30 سال این موسیقی را از مناطق كردستان به شهرها و كشورهای مختلف برده نیز در اين باره مي گويد: موسیقی تنبور ریشه عمیقي در موسیقی كهن باستان دارد و از دور افتاده ترین مناطق كوهستانی زندگی هنری اش را آغاز كرده و ادامه داده تا به نسل ما رسیده است.
این نوازنده تنبور با بیان این كه مقام های موسیقی اين ساز خاص است، ادامه می دهد: موسیقی تنبور اگرچه متعلق به منطقه كردستان و كرمانشاه است، اما با موسیقی كردی و دیگر موسیقی های مقامی و سنتی شهری كاملا تفاوت دارد. اين شاخه از موسيقي، گردش ملودیك و فواصل خاص خودش را دارد و به واسطه نداشتن ربع پرده و داشتن فواصل موسیقی غربی از دیگر انواع موسیقی هاي بومي ما جداست. همچنين موسیقی محلی كردستان كه بر مبنای موسیقی دستگاهی تشكیل شده است، با موسيقي برخاسته از ساز تنبور تفاوت دارد.
سرپرست گروه شمس با اشاره به اشعار به كار رفته در موسیقی تنبور می گوید: اشعار این موسیقی كردی است، اما به واسطه این كه ما آن را در موسیقی شهری اجرا می كنیم و بیشتر شنونده های ما كردی نمی دانند، براي همين سعی كرده ایم آن را با شعر فارسی تنظیم كنیم كه فكر مي كنم برای مخاطبان ما جا افتاده است.
تهمورس نیز هم موسيقي تنبور و هم شنوندگان آن را خاص می داند و مي افزايد: خيلي ها كه موسيقي تنبور را دوست دارند، با موسيقي سنتي خيلي رابطه ندارند. به نظر من، موسیقی تنبور پلي بین دیگر موسیقی هاست. همچنین این موسیقی می تواند يكي از خلأ ها را پر كند. من خيلي ها را ديده ام كه علاقه مند به موسيقي غربي هستند و موسيقي تنبور را هم دوست دارند.
سهراب پورناظری در این باره می گوید: همچنان جای كار وجود دارد. چرا كه ما ظرفیت های جدیدی از موسیقی تنبور را كشف كرده ایم كه در اجراهای آینده مان آنها را ارائه خواهیم كرد.
وی با ابراز تاسف برای از بین رفتن بیشتر سنت هاي موسیقی تنبور، تاكيد مي كند كه كار گروه شمس در واقع احياي اين سنت هاست و مي افزايد: متاسفانه 50 درصد این نوع موسیقی از بین رفته و نمی توان كاری برای آن كرد، چون موسیقی همانند كتاب نیست كه بتوان آن را از زیر خاك بیرون آورد. البته این مساله در موسیقی ردیف دستگاهی ما نیز رخ داده و بخشی از آن به واسطه ثبت نشدن، از بین رفته است.
كیخسرو پورناظری در اين باره می گوید: نوآوری بخش عمده کار گروه ما را تشكیل می دهد. ما در تمامی ابعاد موسیقی تنبور تحول ایجاد كردیم، چرا كه هیچ سابقه همنوازی و گروه نوازی یا آهنگسازی در تنبور وجود نداشته است و ما همه این موارد را طی سال ها به وجود آوردیم.
بسياري از علاقه مندان پا به سن گذاشته گروه شمس، آثار كيخسرو پورناظري را با صدای خوانندگانی چون شهرام ناظری، جلال محمدیان، حمیدرضا نوربخش و... در آثاری چون مطرب مهتاب رو، پنهان چون دل و... به ياد مي آورند. اما این روزها خواننده اي اين گروه را همراهي مي كند كه تجربه اجرا با اركستر ملی، خواندن ترانه موسیقی فیلم و البته موسیقی سنتی را نيز دارد.
كیخسرو پورناظری درباره حضور علیرضا قربانی به عنوان خواننده در تركیب گروه شمس توضيح مي دهد: هر گروهی در طول زمان با خواننده های متفاوتی كار می كند و ما نیز پس از اجرا با خواننده های مختلف و به دنبال شناختي كه از صدای قربانی داشتیم، این خواننده را كه وسعت صدایی بالایی دارد، براي همكاري انتخاب كردیم.
وی درباره اجرای موسیقی تنبور و كردی با صدای قربانی می گوید: ما زمانی كه آوازها و مقام های تنبور را كار می كنیم، همه را به خواننده آموزش می دهیم كه در مورد آقای قربانی نیز این مساله اتفاق افتاد. در زمینه خواندن موسیقی كردی نیز باید گفت كه ایشان سابقه كردی خواندن را در گذشته داشتند و بخوبی در گروه ما نیز توانسته اند لهجه كردی را تقلید كنند.
خانه پورناظری ها در خيابان شريعتي، پر از ملودی است كه از هر اتاقش نوایی به گوش می رسد؛ موسیقی ایرانی، تنبور، كمانچه، تار و سه تار.كیخسرو پورناظری كه خود موسیقی را از پدر و شعر را از مادر فرا گرفته، از زمان تولد پسرانش نغمه های به ارث برده را در گوش آنان زمزمه كرده و با دادن ساز به دستشان، رسالت پدربزرگ را بر دوش فرزندانش گذاشته است.
این هنرمند كه 60 سال موسیقی ایرانی را در سینه خود نگه داشته، برای ترویج سبك هنري اش و نیز احیاي ساز تنبور، گروه شمس را در سال 59 پایه گذاری كرد و امروز با گذشت 31 سال با همراهي پسرانش، تهمورس و سهراب، همچنان به كار و فعاليت هنري خود ادامه مي دهد.
در ميانه كنسرت هاي آخر شهريور اين گروه موسيقي، پيش از ظهري را به خانه كیخسرو پورناظری رفتيم و ديديم آنان با آن كه شب قبلش را در تالار وحدت روي صحنه رفته اند، باز سازهايشان را براي تمريني ديگر كوك كرده اند. در تنفس ها و وقفه هاي پيش آمده در همين جلسه تمرين بود كه پاي صحبت هاي اعضاي گروه شمس نشستيم.
2 نسل از موسيقي
يكي از وجوه پررنگ گروه موسيقي شمس، سبك ويژه و اختصاصي آنان است كه در طول 30 سال گذشته بارها دستخوش تغييرات اندك گشته است. با اين حال انعطافي در كارهاي آنان ديده مي شود كه نشان دهنده باز بودن افق و گستره ديد گروه شمس است. وقتي از كيخسرو پورناظري در اين باره مي پرسيم، او می گوید: هر موسيقيداني یك تفكري نسبت به داشته هاي ادبي (شعر) و موسيقايي كشورش دارد كه در هر اثر فرم آهنگین به خود می گیرد و ملودی ساخته می شود. كارهای گروه شمس نیز از 3 تفكر من، تهورس و سهراب سرچشمه گرفته كه با وجود یك همگونی و همخوانی با هم تفاوت هايي نيز دارند، همين عامل باعث شده كه كارها یك رونق و وسعت بیشتری از نظر تنوع به خود بگیرند.وی ادامه می دهد: تفكر ما 3 نفر زیرساخت آهنگ هایی است كه ساخته مي شوند كه البته بعد از به بحث گذاشتن، چكش خوردن و تمرین زياد، روي صحنه يا در آلبوم به گوش مردم مي رسند.
تفكری كه كیخسرو پورناظری از آن نام می برد، متلعق به 2 نسل مختلف است. با اين حال با گوش كردن به قطعات گروه شمس، تفاوت سليقه نسل او و پسرانش احساس نمی شود و شنونده همه آهنگ ها را جاري از يك سرچشمه احساس مي كند.
كیخسرو پورناظری در این باره می گوید: این تفكر بر اساس یك همبستگی كاری كه ما با هم داریم، شكل گرفته است. من در دوران جوانی ام شاید نسبت به زمانم جلوتر فكر می كردم كه این خود باعث شده یك نزدیكی اندیشه ای و هنری با پسرهايم داشته باشم. آن چیزی كه درونمایه كار ما را تشكیل می دهد، جوهر و گوهر هنری است كه این در نسل بچه ها زیاد تغییر نمی كند.
وی معتقد است در نسل های مختلف آن گوهر هنری باید در كنار سلیقه های شخصی كه متفاوت هستند، وجود داشته باشد. به نظر من ما 3 نفر به آن درونمایه هنری بیشتر فكر می كنیم و به این خاطر تفاوت تفكرات بین 2 نسل در آثارمان زیاد محسوس نیست.
حفظ سليقه فردي در چارچوب گروه شمس
اما وقتي به سراغ پسران كيخسرو پورناظري مي رويم، آنان خود را بيشتر متاثر از پدر مي دانند كه البته كمي سليقه شان متفاوت است. سهراب پورناظری نیز در این باره می گوید: يكسري زنجيرها و پيوندها بين موسيقي خانواده ما وجود دارد كه اختلاف سليقه ها آن را گسترده كرده و تنوع بيشتري به كارمان بخشيده است. با اين حال ما هميشه سعي كرديم يك مجموعه همرنگ موسيقي را عرضه كنيم.وی ادامه می دهد: طبیعتا ما زير نگاه پدر بوديم و هنرمان را از او به ارث برديم و وامدارش هستيم.
سهراب پورناظری معتقد است زمانی كه برای خود آهنگ می سازد، آزاد تر و رهاتر از زمانی است كه برای گروه شمس كار می كند، چرا كه باید از فرم خاص گروه خارج نشود.
او اضافه مي كند: وقتی در قالب گروه شمس هستم، نمي خواهم نقشه راه به هم بخورد، چرا كه گروه يك فرمی براي خود دارد كه ما نمي خواهيم آن را به هم بزنيم. ولي در كارهاي شخصي می توانم تجربه های به دست آمده را ارائه كنم. این نوازنده كمانچه با اشاره به روندی كه گروه شمس طی سال ها فعالیت خود پیش گرفته، می گوید: ما اولين اولويتمان اين بوده كه بتوانيم مفهوم واقعي موسيقي ايراني را با تمام تنوع آن در كارهايمان ارائه كنيم.
سنت شكني
كارنامه گروه شمس در طول 30 سال گذشته نشان داده است كه آنان به وادي هاي گوناگون موسيقي سرزده اند. اين همان كاري است كه به سبب آن، گروه شمس معروف به سنت شكني مي شود. تهمورس پورناظری هم كه اين روزها مدير و به نوعی قلب تپنده گروه شمس به شمار مي آيد، درارتباط با اين بحث مي گويد: عموم كساني كه مخاطب ما هستند، هميشه فكر مي كنند تغييرات در كار گروه را من ایجاد كرده ام و پدرم تنها يك موسيقيدان سنتي است و من یك سنت شكن هستم. ولي دقيق كه نگاه كنيم، سنت شكن بزرگ پدرم بوده كه تنبور را كه ساز روستايي است و در مراسم مذهبي در روستاها نواخته مي شده، در كنار دف و دیگر سازها قرار داده، برایش آهنگ ساخته، با شعر مولانا، حافظ و عطار تركيب كرده و به صحنه حرفه ای موسيقي آورده است. اين ساختارشكني و حركت روبه جلو در ناخودآگاه من بوده و رشد كرده است.جذب جوانان به موسيقي ايراني
گروه شمس از بدو تاسيس تا امروز، شاهد 3 نقطه عطف بوده است كه تهمورس پورناظری، نوازنده تنبور و تار درباره آن می گوید: از روزي كه گروه شمس تشكيل شده تا به امروز 31 سال مي گذرد و در اين مدت 3 نقطه عطف را پشت سرگذاشته كه باعث تغيير در نوع موسيقي و اجرايش شده است.كيخسرو پورناظري: نوآوری، بخش عمده کار گروه ما را تشكیل می دهد، برای مثال ما در تمامی ابعاد موسیقی تنبور تحول ایجاد كردیم، چرا كه هیچ سابقه همنوازی و گروه نوازی یا آهنگسازی در تنبور وجود نداشته است.شنونده آنقدر ذهنش بسته نیست كه فقط بتواند یك نوع چرخش ملودی را با حالت هایی از مقام و دستگاه تحمل كند
او ادامه مي دهد: اين تغييرات در ماهيت معنايي كار نيست، بلكه در ماهيت اجرايي اش است كه شايد برخي شنونده ها اجراهاي جديد را دوست نداشته باشند كه اين حق طبيعي شان است. ولي به هر حال هدف و سياست اين بوده با كاري كه انجام مي دهيم، بتوانيم شنونده هاي بيشتري را به دست بياوريم.تهمورس تاكيد مي كند: هدف ما اين است كه بتوانيم طرفداران موسيقي ايراني را افزايش دهيم و مخاطبان قشر جوان را بيشتر به كارهايمان علاقه مند كنيم.
مخاطب همراه با گروه
اين شب ها (امشب آخرين اجراي اين گروه در تالار وحدت روي صحنه مي رود) علاقه مندان گروه شمس با برنامه متنوعي روبه رو مي شوند كه در كمتر كنسرت موسيقي ايراني ديده مي شود. در واقع یكی از مشخصه های گروه شمس، اجرای موسیقی محلي تنبور در كنار آهنگ هاي ایرانی و ملی است كه در كنارش چند قطعه كردي نيز به گوش مي رسد. مساله قابل تامل در این زمینه، درگیری ذهن مخاطب بین انواع موسیقی است كه به گوشش مي رسد. كیخسرو پورناظری در این باره می گوید: شنونده آنقدر ذهنش بسته نیست كه فقط بتواند یك نوع چرخش ملودی را با حالت هایی از مقام و دستگاه تحمل كند. به نظرم ذهن مخاطب موسیقی باز است و می تواند كارهاي متفاوت را در يك جرا بشنود. وی ادامه می دهد: ما سال ها در گروه شمس این كار را انجام داده ایم و تقریبا با پیدا كردن شنونده های خاص خودمان مشاهده كرده ایم كه آنان هم با این تفكر ما پیش رفته اند و با ما هسمو و هماهنگ هستند.ساز تنبور پلي بين موسيقي ها
گروه شمس و نام خانواده پورناظری ها با موسیقی تنبور عجین شده است. سهراب پورناظری در این خصوص می گوید: طبیعتا موسیقی تنبور با گروه شمس مطرح شده و اگر اين گروه تشكیل نمی شد، آهنگسازی روی اين ساز هم به گونه ای كه هم اكنون صورت گرفته، انجام نمی شد.
این نوازنده تنبور معتقد است كه سازهایی مثل دف و تنبور از دل موسیقی مناطق ما به موسیقی شهری راه پیدا كرده و جایگاه اساسی و خاصی برای خود یافته اند.
البته كیخسرو پورناظری كه 30 سال این موسیقی را از مناطق كردستان به شهرها و كشورهای مختلف برده نیز در اين باره مي گويد: موسیقی تنبور ریشه عمیقي در موسیقی كهن باستان دارد و از دور افتاده ترین مناطق كوهستانی زندگی هنری اش را آغاز كرده و ادامه داده تا به نسل ما رسیده است.
این نوازنده تنبور با بیان این كه مقام های موسیقی اين ساز خاص است، ادامه می دهد: موسیقی تنبور اگرچه متعلق به منطقه كردستان و كرمانشاه است، اما با موسیقی كردی و دیگر موسیقی های مقامی و سنتی شهری كاملا تفاوت دارد. اين شاخه از موسيقي، گردش ملودیك و فواصل خاص خودش را دارد و به واسطه نداشتن ربع پرده و داشتن فواصل موسیقی غربی از دیگر انواع موسیقی هاي بومي ما جداست. همچنين موسیقی محلی كردستان كه بر مبنای موسیقی دستگاهی تشكیل شده است، با موسيقي برخاسته از ساز تنبور تفاوت دارد.
سرپرست گروه شمس با اشاره به اشعار به كار رفته در موسیقی تنبور می گوید: اشعار این موسیقی كردی است، اما به واسطه این كه ما آن را در موسیقی شهری اجرا می كنیم و بیشتر شنونده های ما كردی نمی دانند، براي همين سعی كرده ایم آن را با شعر فارسی تنظیم كنیم كه فكر مي كنم برای مخاطبان ما جا افتاده است.
تهمورس نیز هم موسيقي تنبور و هم شنوندگان آن را خاص می داند و مي افزايد: خيلي ها كه موسيقي تنبور را دوست دارند، با موسيقي سنتي خيلي رابطه ندارند. به نظر من، موسیقی تنبور پلي بین دیگر موسیقی هاست. همچنین این موسیقی می تواند يكي از خلأ ها را پر كند. من خيلي ها را ديده ام كه علاقه مند به موسيقي غربي هستند و موسيقي تنبور را هم دوست دارند.
احياي سنت هاي گذشته
تمامی موسیقی های مقامی و محلی ایران به قدری گسترده اند كه جای كار بسیار برای آنها وجود دارد، اما آیا موسیقی تنبور كه 30 سال توسط گروه شمس ارائه شده، بازهم جای كار بيشتر براي ارائه دارد؟سهراب پورناظری در این باره می گوید: همچنان جای كار وجود دارد. چرا كه ما ظرفیت های جدیدی از موسیقی تنبور را كشف كرده ایم كه در اجراهای آینده مان آنها را ارائه خواهیم كرد.
وی با ابراز تاسف برای از بین رفتن بیشتر سنت هاي موسیقی تنبور، تاكيد مي كند كه كار گروه شمس در واقع احياي اين سنت هاست و مي افزايد: متاسفانه 50 درصد این نوع موسیقی از بین رفته و نمی توان كاری برای آن كرد، چون موسیقی همانند كتاب نیست كه بتوان آن را از زیر خاك بیرون آورد. البته این مساله در موسیقی ردیف دستگاهی ما نیز رخ داده و بخشی از آن به واسطه ثبت نشدن، از بین رفته است.
نوآوري در تمام زمينه ها
بحث نوآوری در موسیقی ايراني سال هاست كه از سوي بزرگان اين هنر و حتی جوان ترهای این عرصه مطرح شده و البته موافقان و مخالفانی نیز را برای خود دارد.كیخسرو پورناظری در اين باره می گوید: نوآوری بخش عمده کار گروه ما را تشكیل می دهد. ما در تمامی ابعاد موسیقی تنبور تحول ایجاد كردیم، چرا كه هیچ سابقه همنوازی و گروه نوازی یا آهنگسازی در تنبور وجود نداشته است و ما همه این موارد را طی سال ها به وجود آوردیم.
بسياري از علاقه مندان پا به سن گذاشته گروه شمس، آثار كيخسرو پورناظري را با صدای خوانندگانی چون شهرام ناظری، جلال محمدیان، حمیدرضا نوربخش و... در آثاری چون مطرب مهتاب رو، پنهان چون دل و... به ياد مي آورند. اما این روزها خواننده اي اين گروه را همراهي مي كند كه تجربه اجرا با اركستر ملی، خواندن ترانه موسیقی فیلم و البته موسیقی سنتی را نيز دارد.
كیخسرو پورناظری درباره حضور علیرضا قربانی به عنوان خواننده در تركیب گروه شمس توضيح مي دهد: هر گروهی در طول زمان با خواننده های متفاوتی كار می كند و ما نیز پس از اجرا با خواننده های مختلف و به دنبال شناختي كه از صدای قربانی داشتیم، این خواننده را كه وسعت صدایی بالایی دارد، براي همكاري انتخاب كردیم.
وی درباره اجرای موسیقی تنبور و كردی با صدای قربانی می گوید: ما زمانی كه آوازها و مقام های تنبور را كار می كنیم، همه را به خواننده آموزش می دهیم كه در مورد آقای قربانی نیز این مساله اتفاق افتاد. در زمینه خواندن موسیقی كردی نیز باید گفت كه ایشان سابقه كردی خواندن را در گذشته داشتند و بخوبی در گروه ما نیز توانسته اند لهجه كردی را تقلید كنند.
امير سعيد بورنگ
جام جم
منبع : http://www.jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100854531143جام جم