senda
Just Music
مدیر بازنشسته
برای دیگر کاربردها، اصفهان (ابهامزدایی) را ببینید.آواز اصفهان یا بیات اصفهان یکی از آوازهای پنجگانهٔ موسیقی سنتی ایرانی است. برخی این دستگاه را جزء دستگاه شور و برخی از متعلقات همایون دانستهاند.آواز بیات اصفهان شباهتهای بسیاری با گام مینور هارمونیک [۱] دارد و تنها تفاوت گام اصفهان با گام مینور فاصلهٔ ششم نیم بزرگ بین درجهٔ ششم و درجهٔ اول ِ اصفهان است که این فاصله در گام مینور ششم کوچک است. قسمتی از ابتدای پیشدرآمد بیات اصفهان از مرتضی نیداود.محتویات [نهفتن] ۱ ارتباط با دیگر تنالیتهها ۱.۱ گام مینور۱.۲ دستگاه شور۱.۳ دستگاه همایون۲ خصوصیات حسی۳ گوشهها۴ پانویس۵ منابعارتباط با دیگر تنالیتههاهم در موسیقی برخاسته از اروپا و هم در موسیقی شرقی، میتوان ارتباط بسیاری بین گامها و مقامهای مختلف مشاهده کرد. مانند رابطهٔ بین گام دو ماژور و گام لا مینور در موسیقی اروپایی، که لا مینور، گامِ کوچکِ نسبیِ دو ماژور است. و یا بین الگوی گام ماهور ِ ایرانی و ماژور ِ اروپایی.گام مینورگام اصفهان مانند گام کوچک بالاروندهاست. هر دو گام دارای محسوس (سانسیبل) هستند و دانگهایشان نابرابر است.گام اصفهان با گام مینور فقط یک تفاوت دارند و آن فاصلهٔ ششم نیم بزرگ بین درجهٔ ششم و درجهٔ اول ِ اصفهان است که این فاصله در گام مینور ششم کوچک است.دستگاه شورمایههای اصفهان و همایون، هر دو به دستگاه بزرگ شور نزدیک هستند. با این حال گام اصفهان اختلاف بیشتری را با شور (نسبت به دستگاه همایون) داراست. به این صورت که تونیک اصفهان، درجهٔ چهارم شور است؛ فاصلهٔ بین درجهٔ دوم و سوم در شور، نیمبزرگ و در اصفهان بزرگ است و فاصلههای بین درجهٔ ششم و هفتم و همینطور هفتم و هنگام ِ شور کوچک؛ و این فاصلهها در اصفهان نیمبزرگ و بزرگ هستند.اصفهان و همایون هر دو به شور تغییر مقام میدهند؛ اما اصفهان به گامی از شور میرود که تونیک (درجهٔ اول) آن گام در شور، نمایان یا درجهٔ پنجم اصفهان باشد.با این تفاسیر، علت اینکه اصفهان زیر مجموعهٔ شور دانسته نمیشود کمتر بودن رابطه و اختلاف بیشتر اصفهان با شور نسبت به اصفهان با همایون است.دستگاه همایونفاصلهٔ بین درجههای دوم و سوم ِ گام همایون دوم افزوده است. این فاصله، در گام اصفهان بین درجهٔ ششم و هفتم، یعنی بین درجات دوم و سوم ِ دانگ دوم قرار دارد. در نتیجه دانگها در اصفهان معکوس دانگهای همایون هستند و دانگ اول دستگاه همایون، دانگ دوم آواز اصفهان است.نغمههای فرعی آواز اصفهان بسیار کمتر از متعلقات همایون هستند؛ و در آواز اصفهان میتوان به همایون فرود آمد (که فرود همایون روی اصفهان انجامپذیر نیست). به این دلیل، آواز اصفهان از متعلقات دستگاه همایون دانسته شدهاست و نه برعکس.خصوصیات حسیروحالله خالقی، آواز اصفهان را «گاهی شاد و گاهی غمگین» میخواند و حالت آن را «بین غم و شادی» میداند.[۲] ایستادن روی درجهٔ دوم گام اصفهان (گوشهٔ بیات راجه) حالت خاصی شبیه به گوشهٔ بیداد همایون به آهنگ میدهد که از نظر نتبندی مانند یکدیگر هستند.برخی[۳] زمان مناسب برای گوش فرادادن به آواز اصفهان را قبل از طلوع آفتاب میدانند و به همین دلیل نیز حس آن را مناجاتگونه و متفکرانه بیان میکنند. رنگ اختصاص یافته به این آواز سبز روشن و عنصر آن شعلهٔ آتش است.گوشههادرآمداول (۱)درآمد دوم (۱)جامه درانبیات راجه (۲)عشاق (اوج)بیات شیراز (۳)سوز و گدازنغمهمثنویصوفی نامه یا ساقی نامه1.پرش به بالا ↑ تئوری موسیقی، پورتراب، چاپ سی و یکم2.پرش به بالا ↑ نظری به موسیقی ایرانی، چاپ دوم، پخش دی صفحهٔ ۱۸۱ بند دوم.3.پرش به بالا ↑ آواز اصفهان۱ - به روایت استاد محمود کریمی در کتاب آموزش دستگاهها و ردیفهای آوازی ایرانی: ایشان درآمد آواز اصفهان را با اعلام درآمد دوم آغاز میکند. ۲ - این گوشه بطور قطع و یقین در آواز اصفهان اجرا میشود (نمونه در کتاب گل هزارخانهٔ آواز در تمام اجراهای بیات اصفهان استاد شجریان و ردیفهای آوازی اساتید دوامی و کریمی؛ پس از جامه دران اجرا گردیدهاست) ۳ - استاد محمود کریمی در کتاب و کاستهای فوق الذکر، گوشهٔ بیات شیراز را بصورت تحریر و بدون شعر اجرا مینماید و بنده در ردیفهای استادان ردیف خوان دیگر ندیدهام.پانویس1.پرش به بالا ↑ تئوری موسیقی، پورتراب، چاپ سی و یکم2.پرش به بالا ↑ نظری به موسیقی ایرانی، چاپ دوم، پخش دی صفحهٔ ۱۸۱ بند دوم.3.پرش به بالا ↑ آواز اصفهانمنابعروح الله خالقی. «فصل دوازدهم: آواز اصفهان». در نظری به موسیقی ایرانی. ویراستار: محمد حیدرزاده. چاپ دوم: بهار ۱۳۸۶. تهران: رهروان پویش، ۱۳۸۶. ص ۱۷۶. شابک ۹۶۴-۹۶۸۲۶-۰-۰